Rusiya sülhməramlı qüvvələrinin Qarabağda peyda olduğu ilk gündən cəmiyyətimizdə reaksiya mənfi oldu. Bir sözlə, hamı 90-cı illəri xatırlayırdı, o vaxtlar həmin rus qoşunları bölgədə idi. Gürcülər bu sülhməramlıları Cənubi Osetiya kontekstində xatırladılar. Rusiya sülhməramlılığının çox uğursuz “sülhməramlılıq” nümunələri var.
Rusiya sülhmərramlı kontingentinin (RSK) hərəkətlərində kifayət qədər təxribatlar və faktlar var. Bu günlərdə Rusiya Müdafiə Nazirliyi separatçıların “polisi” ilə birlikdə Kəlbəcərə gedən humanitar karvanı yoxlayıb. Onun ardınca sülhməramlıların maşını sipər oldu ki, separatçılar səngər qazsınlar.
Sülhməramlı qüvvələrin addımlarına əsasən başa düşmək olar ki, Moskva ilə Bakı arasında münasibətlərdə heç də hər şey qaydasında getmir. Xüsusilə Bakı və Avropa İttifaqı Məşvərət Şurasının 8-ci iclası fonunda Avropaya qaz tədarükünü artırmaq barədə razılığa gəlməsi fonunda. DİA.AZ xəbər verir ki, tanınmış rusiyalı politoloq Oleq Kuznetsov AYNA-ya müsahibəsində sülhməramlılarla bağlı baş verənlərdən və Zəngəzur dəhlizinin perspektivlərindən danışıb.
- Bakı ilə Moskva arasında problemli mövzulardan biri də RSK-nın Qarabağdakı fəaliyyətidir. RSK-nın addımlarını necə xarakterizə edərdiniz? Onlar öz missiyalarını nə dərəcədə yerinə yetirirlər?
- Qarabağdakı Rusiya sülhməramlı kontingenti Rusiya ordusunun tərkib hissəsidir və orduda, bildiyiniz kimi, heç kim əmrsiz heç bir iş görmür, ona görə də pis-yaxşı, Qafqaz regionunda Rusiya sülhməramlıları bu sahədə öz xidməti və döyüş tapşırıqlarını yerinə yetirirlər. Onların addımlarına yalnız RSK-nın əməliyyat baxımından tabe olduğu RF Müdafiə Nazirliyinin Cənub Hərbi Dairəsinin qərargahında və RF Silahlı Qüvvələrinin Baş Qərargahında qiymət veriləcək - başqa yerdə deyil. Onların hərəkətləri yalnız orada qiymətləndiriləcək və biz yalnız onların yerinə yetirdiyi döyüş tapşırıqlarının məzmununa və taktikasına təsir göstərə bilməyəcək dəyər mühakimələrimizi ifadə edə bilərik. Cəmiyyətinizin sülhməramlılara qarşı irəli sürdüyü bütün iddiaları mən Azərbaycan mətbuatından yaxşı bilirəm, xüsusən də son vaxtlar. Lakin onlara separatçı rejimin nümayəndələrinə Azərbaycan yük maşınlarını yoxlamağa icazə vermək əmri verilsə, sifariş verilsə, bunu davam etdirəcəklər. Yox, əgər separatçıların boynundan yapışıb qovmaq əmri alsalar, bunu da həmin an əminliklə yerinə yetirəcəklər.
- Yəni məsələnin kökündə siyasi amil dayanır?
- Ordu siyasətçilərin sevimli oyuncağıdır, tanklarla nə vaxt, harada və necə gəzmək əmri verilir. Odur ki, suallar təyin olunduğu kimi komandanlığı və hərbi-siyasi rəhbərliyi həyata keçirənlərin əmrini yerinə yetirən hərbi qulluqçulara deyil, sülhməramlıların hərəkətlərinin məzmunu və forması barədə öz aralarında razılaşmalı olan siyasətçilərə verilməlidir. Çoxlarının xoşuna gəlməsə də, bu məsələyə başqa müstəvidə baxmağı təklif edirəm: Əminəm ki, maddi-texniki təchizat səviyyəsinə görə Azərbaycan ordusu Qarabağda ermənilər tərəfindən atılan hər bir gülləyə zenit qurğularından cavab vermək iqtidarındadır. Lakin Bakı bunu etmir, ancaq Azərbaycan Respublikası Müdafiə Nazirliyinin mətbuat xidmətinin öz mövqelərinin növbəti dəfə atəşə tutulması ilə bağlı açıqlamaları ilə məhdudlaşmağa üstünlük verir.
Niyə? Bunun iki izahı var: birincisi, bu, taktika baxımından məqsədəuyğun deyil və maddi baxımdan çox bahadır; İkincisi, bu cür cavab üçün heç bir siyasi sifariş yoxdur. Yəni, bu məsələdə də biz hərbçilərin yox, siyasətçilərin addımlarına arxalanırıq. Ona görə də mən Qarabağda belə bir vəziyyətin indi bu fonda Qafqaz regional geosiyasətinin Qarabağ subregional problemləri “mübarizə üzərindən” həll edən siyasətçilər üçün faydalı olduğunu təklif etməyə cəsarət edirəm. Bu vəziyyətdə olan hərbçilər subyektiv iradələrinin heç bir mənası olmayan böyük şahmat oyununun fiqurları və piyadalarıdır.
- Digər məsələ Zəngəzur dəhlizi və dəmir yollarıdır. Ermənistanın bu yollar üçün 226 milyon dollara ehtiyacı var, Ermənistanın tranzitdən illik qazancı isə 1,5 milyon dollar olacaq. Bunu erməni mediası yazır. Beləliklə, bu layihə 100 il ərzində özünü doğruldacaq. Halbuki bu dəmir yollarını Rusiya çəkəcək. Bu dəmir yolları Moskvaya niyə lazımdır?
- Təbii ki, suala sualla cavab verməyin qeyri-etik olduğunu başa düşürəm, amma siz nəyə görə Zəngəzur nəqliyyat dəhlizində dəmir yolunun çəkilişini Azərbaycan deyil, Rusiyanın ödəyəcəyini düşünürsünüz? Zəngəzur dəhlizinin mövzusu sırf Azərbaycan və ya Azərbaycan-Türkiyə mövzusudur, Naxçıvana birbaşa dəmir yolu xəttinin Ermənistan və ya İran üzərindən açılmasını Prezident Putin və ya Baş nazirin müavini Overçuk deyil, daim Prezident Əliyev elan edir.
Bu vəziyyətdə Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi sistemində dəmir yolu tikintisi layihəsini Moskvanın deyil, Bakının maliyyələşdirəcəyini güman etmək tamamilə məntiqlidir və bu istiqamətdə Azərbaycanın hazırda həyata keçirdiyi hazırlıq tədbirləri şəklində bunun üçün bizim bütün ilkin şərtlərimiz var. Və hətta bəzi bəyanatlar bunun əksinə olaraq verilsə belə, bu halda sözlər yalnız söz olaraq qalır və belə də qalacaq. Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi çərçivəsində dəmir yolunun tikintisinə dair üçtərəfli Azərbaycan-Ermənistan-Rusiya hökumətlərarası sazişi imzalanana qədər (çünki maliyyə yalnız bu sənədə əsasən alınacaq) mən bu məsələ ilə bağlı bütün müzakirələri nəzərdən keçirirəm.
Eyni zamanda, oxucuların diqqətini belə bir prinsipial nüansa cəlb etməyə bilmərəm: postsovet məkanında dəmir yolu xətti üçün Rusiya standartı 91520 mm-dir, Türkiyədə isə dəmir yolları Prussiya və ya Avropa standartına - 1485 mm standartına uyğun qurulub. Odur ki, Azərbaycandan Naxçıvana dəmir yolunun çəkilməsi istər Ermənistan, istərsə də İran vasitəsilə olsun, istər-istəməz yenə də Rusiyanın Cənubi Qafqazda geosiyasi təsirini artıracaq. Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi onun yaradılması layihəsinin kimin pulu ilə həyata keçirilməsindən asılı olmayaraq - Rusiyanın, Azərbaycanın, yaxud başqasının pulu ilə - Cənubi Qafqazı daha da infrastruktur cəhətdən Rusiyaya bağlayacaq. Buna görə də bu vəziyyətdə Rusiya üçün səbəblər və faydalar daha aydındır.
- Laçın dəhlizi ilə Zəngəzru dəhlizinin bir-birinə bərabər olmadığı bir şəraitdə bu məsələlər necə tənzimlənəcək?
- Əgər siz bu məsələyə açıq fikirlə baxırsınızsa, bu iki dəhliz yalnız bu gün və yalnız Azərbaycan siyasətçilərinin daxili auditoriya ilə hesablaşan ritorikasında bir-birinə bərabərdir, halbuki reallıqda bütün bunlar tamamilə fərqlidir və bu iki dəhliz bir-birinə ancaq bənzəyir. Birincisi, Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi hazırda yalnız spekulyativ və buna görə də onun həyata keçirilməsi kifayət qədər uzaq layihədir. Laçın nəqliyyat dəhlizi artıq burada və indi mövcuddur, ona görə də onları indi eyniləşdirmək tamamilə məntiqsizdir. İkincisi, Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi layihəsi tam həcmdə, yəni avtomobil və dəmir yolu formasında həyata keçirilərsə və ya nə vaxt həyata keçirilərsə, o zaman miqyasına, əhəmiyyətinə və potensialına görə Laçın nəqliyyat dəhlizini üstələyəcək, ona görə də gələcəkdə də onların arasına bərabərlik işarəsi qoymaq qeyri-mümkündür.
Təbii ki, müəyyən perspektivdə bu iki dəhliz qısa zaman kəsiyində əhəmiyyət baxımından bərabərləşəcək, lakin sonra haqqında danışdığım disbalans yenidən yaranacaq, ona görə də onların makroiqtisadi əhəmiyyətinin indi siyasətçilər və jurnalistlər tərəfindən təsvir olunduğundan fərqli olacağı indidən bəllidir. Zəngəzur dəhlizi ideyası siyasətdən yaranıb və makroiqtisadi məzmun almazsa, körpəlikdə ölə bilər və bu, baş verərsə, bu layihə Laçın dəhlizi ilə heç bir əlaqə, tarazlıq və əks tarazlıq olmadan öz müstəqil həyatını yaşamağa davam edəcək. Ya bu layihə qazanc gətirəcək, ya da getdikcə puç olacaq - hər iki halda onun iqtisadi komponenti siyasidən üstün olacaq. Bu fakt Moskvada yaxşı başa düşülür və ona görə də onlar rəsmi Bakının Zəngəzur nəqliyyat dəhlizi layihəsinə siyasi kontekstdən nəfəs vermək cəhdlərinə heç bir şəkildə reaksiya vermirlər. Mən bu məsələnin necə siyasiləşdirilə və ya ideolojiləşdirilə - yəni, Zəngəzur və Laçın nəqliyyat dəhlizləri ilə bağlı məsələləri bir-biri ilə əlaqələndirmək, bu dəhliz vasitəsilə hər hansı hərbi-siyasi məsələni həll etmək - biləcəyini təsəvvür edə bilmirəm. Biznes yalnız silahlar susduğu zaman mümkündür.
