“Milli Kino Tariximizdən” rubrikasının növbəti filmi ""Babək"dir, çəkilişindən 45 il keçir.
1979-cu ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyası "Babək" filmini istehsalata buraxdı.
İki seriyalı "Babək" tarixi filmi Azərbaycan xalqının qəhrəman oğlu, görkəmli sərkərdə və siyasi xadim, orta əsrlərdə Yaxın və Orta Şərqdə ən qüdrətli antifeodal hərəkatın başçısı Babəkə ithaf olunub.
Ənvər Məmmədxanlının ssenarisi əsasında çəkilən filmin quruluşu öncə Həsən Seyidbəyliyə həvalə edildi. Böyük həvəslə tarixi bir əsərə quruluş verməyə hazırlaşan rejissor sınaq çəkilişlərindən sonra dərhal rol bölgüsünü aparır. Bədii Şuranın təsdiqindən sonra filmin çəkiliş ərəfəsində məlum olmayan səbəblərlə bağlı Həsən Seyidbəyli filmdən uzaqlaşdırılır və filmin çəkilişi Eldar Quliyevə tapşırılır.
Babək" filminin çəkildiyi illərdə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktoru Cəmil Əlibəyov olub, Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri isə Həsən Seyidbəyli idi.
H.Seyidbəyli həm ssenarist kimi, həm də rejissor kimi fəaliyyət göstərib. Kino sahəsində müəyyən səlahiyyətlərə sahib olan bir şəxs, həm də Həsən Seyidbəyli kimi yaradıcı bir şəxs yaşının ən yetkin, təcrübəli çağında quruluş verdiyi bir filmin rejissor işindən kənarlaşdırıla bilməzdi. Hər şeydən əvvəl elə ona görə ki, onun ssenariləri əsasında çəkilən, eyni zamanda isə öz quruluşunda təqdim edilən filmlər("Nəsimi", "Bizim Cəbiş müəllim", "Xoşbəxtlik qayğıları", "O qızı tarın", "Telefonçu qız" və s.) ölkəmizə az şöhrət gətirməmişdir.
ELDAR QULİYEV: FİLMDƏ GÖRDÜYÜNÜZ MÖHTƏŞƏM BƏZZ QALASINI TAXTA İLƏ YARATDIQ
Eldar Quliyev deyirdi ki, "Babək"in uğurlu alınmasında filmin ssenari müəllifi Ənvər Məmmədxanlının çox böyük xidmətləri olub: “Bildiyiniz kimi film əvvəl Həsən Seyidbəyliyə həvalə edilib. Rol bölgüsündən sonra, demək olar ki, elə sınaq çəkilişləri ərəfəsində Həsən müəllim xəstələndi və müalicə olunmaq üçün xəstəxanaya göndərildi. Onu da xatırladım ki, o, ürəyindən müalicə olunurdu. Xəstəxanadan çıxdıqdan sonra isə ərizə yazaraq bildirdi ki, "film ağır film olduğu üçün reyissor işindən imtina edirəm". Bu proses iki ay uzandı. İki ay müddətində mən də daxil olmaqla bir neçə rejissora(həmin rejissorların adları açıqlanmır) təklif olundu ki, "Babək" filminin rejissor işini öz öhdələrinə götürsünlər. Digər rejissorların hansı səbəbdən imtina etdiklərini deyə bilməsəm də, şəxsən mən o vaxta qədər tarixi filmlər çəkməmişdim. Hətta kinostudiyanın rəhbərliyi Moskvadan rejissor dəvət etmək fikri ilə onlara müraciət etdi. Bildiyiniz kimi də Moskva da məni təklif etmişdi. ("Babək"dən əvvəl "Sevinc buxtası" filmini çəkən Eldar Quliyevin reyissor işi Moskva tərəfindən yüksək qiymətləndirildiyi üçün onlar Eldar Quliyevi məsləhət görürdülər).
Çox təkid edildikdən sonra filmi qəbul etdim. Razılıq verilmə mərasiminin səhəri günü Həsən Seyidbəylinin yanına getdim. Səmimi görüşdük və ona bildirdim ki, filmi mənə tapşırıblar. Sonra isə ona müraciətlə "Həsən müəllim, gəlin belə edək. Mən filmin bütün işlərini, demək olar ki, bütün ağırlıqlarını öz öhdəmə götürərək lazım olan hər bir işi görüm. Siz də tam sağaldıqdan sonra çəkilişə başlayın" dedim. O, qəti etiraz edərək "yox, bu, mümkün deyil. Çünki mən özümü o qədər də yaxşı hiss etmirəm. Sən bu filmi çəkməlisən və lazım olan bütün köməkləri də mən sənə edəcəyəm" deyərək mənə xeyir-dua verdi. Otağından çıxdığım zaman yenə də dedim ki, "Həsən müəllim, hansı dəqiqə ki, siz özünüzü yaxşı hiss edəcəksiniz, elə həmin dəqiqə də mən iş başından kənara çəkiləcəyəm. Buna tam əmin ola bilərsiniz". Elə ki, işə başladım, onda Həsən müəllimin şəxsiyyətinə hörmət əlaməti olaraq onun bir araya gətirdiyi aktyor ansamblının tərkib hissəsinə heç bir müdaxilə etmədim. Sadəcə orlaraq filmin ssenarisində dəyişikliklər etdim. Bu da ondan irəli gəlirdi ki, hər bir rejissorun öz iş prinsipi,
özünün mövzulara fərqli baxışı olur. Mən də istədim ki, "Babək"i necə görürəmsə o cür də çəkim. Bir də ki, Tofiq Quliyev mənimlə məsləhətləşdikdən sonra filmin bəstəkar işindən imtina etdi. Yəni burda artıq ixtiyar sahibi Tofiq Quliyev özü idi. Onu da qeyd edim ki, Tofiq Quliyevlə Həsən Seyidbəyli dostluğu uzun illərin sınağından saf çıxmışdı. Demək olar ki, Seyidbəylinin bütün filmlərinin musiqisini Tofiq Quliyev yazmışdı. Bu baxımdan da o bəstəkar işindən imtina etdi və mən də daima əməkdaşlıq etdiyim Rolad Bülbüloğlunu filmin bəstəkar işinə dəvət etdim". Çəkilişə başlamamışdan əvvəl Eldar Quliyev aylarla filmin ssenarisinin üzərində çalışır, tarixi materialları araşdırır, mütaliə vasitəsilə tarixi yenidən öyrənir. Və tarixi araşdırmalar zamanı filmin ssenari müəllifi Ənvər Məmmədxanlı ona yaxından kömək edir. Tarixə nəzər salarkən baş verən hadisələrin Bəzz qalasında cərəyan etdiyinin şahidi oluruq. Bu, filmdə də öz əksini tapır. Filmə baxarkən Bəzz qalasının möhtəşəmliyinin bir daha şahidi oluruq. Əslində isə film heç də Bəzz qalasında çəkilməyib: "Bildiyiniz kimi Bəzz qalası cənubi Azərbaycandadır. O dövrdə filmi orada çəkmək mümkün olan iş deyildi. Filmin rəssamı Mayıs Ağabəyovla, operatoru Rasim İsmayılovla birgə tarixi şəkilləri axtarır, müzakirələr aparır və demək olar ki, Bəzz qalasına oxşayan bir qalanı tapmaq üçün ölkəmizin bütün bölgələrinə səyahət etdik, hətta Dağıstana da səfər etdik. Orada 6-cı əsrdən qalma bir qala var idi. Çox təəssüf ki, qalanın ətrafı müasir dəbdə idi. Buna görə də orada çəkiliş aparmaq mümkün deyildi. Axtarışlarımız heç bir nəticə verməsə də faydasız da qalmadı. Çəkiliş üçün yararlı olan yeri Naxçıvanla Culfa arasında olan məkanda seçdik. Filmdə gördüyünüz o möhtəşəm Bəzz qalasını taxta ilə yaratdıq".
Rejissor deyirdi ki, hazırda "Babək" kimi tarixi filmi çəkmək üçün ən azı 7-8 milyon dollar tələb olunur".
HƏSƏNAĞA TURABOV, MİKAYIL MİRZƏ, ALEKSANDR ABDULOV DA BABƏK OLA BİLƏRDİ
Doğrudur ki, Eldar Quliyev də son məqamda qəti qərara gəlib ki, Rasim Balayevdən başqa heç bir aktyor Babəkin qəhrəmanlığını dolğun surətdə yarada bilməz. Ancaq bu qəti qərardan əvvəl çox sayda olan aktyorlar Babəkin obrazına görə sınaq çəkilişlərində iştirak ediblər.
Hətta Mosfilmin istehsal etdiyi "Karnaval", "Ən füsunkar, ən cazibədar", "Dahi" və s. kimi fimlərdən yaxşı tanıdığımız Aleksandr Abdulov da Babək roluna dəvət almış və 2-3 gün Azərbaycanda qonaq olmuşdur. Eldar Quliyevin dediklərindən: "Aleksandr Abdulovu müxtəlif formalarda qrim etdik. Axırda o, özü də etiraz edərək bildirdi ki, "nə qədər qrimləsəniz də mən Babəkə deyil, əksinə rus knyazlarına oxşayacağam". Bir çox aktyorları-Həsənağa Turabovu, Mikayıl Mirzəni Babək rolu üçün yoxlasaq da axırda gördüm ki, Rasim bu qəhrəman obrazına daha uyğundur. Filmin çəkilişin çox qısa bir müddətdə başa çatdırdıq".
Rasim Balayevlə söhbət əsnasında o bildirmişdi ki, iki ən yaxşı kadr filmdən çıxarılıb. Rejissor bunun səbəbini belə izah etdi: "Doğrudan da filmdə Babəkin Rərvinlə olan ilk tanışlığı, təsərrüfatla məşğul olması, bir sözlə, qəhrəman kimi necə yetişməsi ilə bağlı olan kadrlar çəkmişdik. Film hazır olduqdan sonra baxıb gördüm ki, həmin kadrlar çox uzunçuluq yaradır və elə məhz, bu səbəbdən də həmin kadrları çıxardım".
RASİM BALAYEV: GÖRÜNÜR BABƏKİ OYNAMAQ MƏNİM QİSMƏTİMDƏ İMİŞ
Çəkiliş vaxtı yalnız Azərbaycanda deyil, Gürcüstanda, Daşkənddə, Moskvada 16 fabrik "Babək" filmi üçün 1500 dəstdən artıq paltar tikib. Zavodların əksəriyyəti yaradıcı qrupa təmənnasız olaraq qılınc, qalxan və digər lazım olan silahları hazırlayaraq bağışlayırdı. Çəkilişlər Naxçıvanda gedirdi. Beş mindən artıq adam çəkilişlərdə iştirak edirdi. Moskvadan "Mosfilm"in "Kavaler polku"ndan 170 atlı gətirmişdilər. İsti günlərdə gedən çəkilişlərdə aktyorlar dözürdü, ancaq atlar dözmürdü. Babək rolunun ifaçısı Rasim Balayev həmin isti günlərdə 7-8 kq ağırlığında paltar geyinməli olurdu. Elə olurdu ki, bir çəkilişdə dörd dəfə at dəyişirdi.
R.Balayev deyir ki, hətta mən deyərdim ki, bundan da ağır çəkidə paltar geyinir və çəkilişlərə qatılırdım. Və getdikcə paltar əynimdə daha da ağırlaşırdı. Təsəvvür edin ki, istirahət vaxtı əynimdəki paltarları çıxarıb rahat istirahət edə bilmirdim. Və buna görə də elə paltarlı uzanıb dincəlirdim. Duran zaman isə mütləq kimsə mənə kömək etməli idi. Bir sözlə, fiziki cəhətdən mənə çox çətin olurdu. Naxçıvanda olan çəkilişlər ən isti günlərə təsadüf edir. Günün altında 60 dərəcə, gölgədə isə 45 dərəcə isti olurdu. Belə bir hava şəraitində at üstündə saatlarla çəkiliş meydançasında olmağını çətinliyini yalnız çəkilişdə iştirak edənlər bilər. Tez-tez atları dəyişməli olurduq, atın başını bir yerə yığmaq mümkün olmurdu. Başını buraxan kimi adamı götürüb aparırdı. Görünür Babəki oynamaq mənim qismətimdə imiş".
Çəkiliş vaxtı rejissorla aktyor ansamblı arasında çox səmimi bir iş birliyi yaranır. Qarşılıqlı müzakirələr, mübahisələr son anda hər iki tərəfin razılığı ilə həll olunurdu: "Eldar Quliyev bir rejissor olaraq çox rahat insan idi. Mən rejissorlar görmüşəm ki, həddindən artıq tərs, inadkar və öz dediklərindən başqa kimsənin sözünə qulaq asmayıblar. Ancaq Eldar Quliyev tamam fərqli xüsusiyyətlərə malik olan bir şəxsdir. Onunla hər çəkilişdən əvvəl birgə oturub sabahkı çəkilişləri müzakirə edirdik”.
Filmin son kadrı ən çətin kadrlardan biridir. Burada artıq Babək hissə-hissə doğranmalıdır. İş burasındadır ki, Rasim Balayev artıq "Babək"dən əvvəl çəkildiyi iki filmdə("Nəsimi"də dərinin soyulma səhnəsi, "Dədə Qorqud"da isə Beyrəyin şirlə əlbəyaxa olma səhnəsini xatırlayın) dəhşətli anlarla üz-üzə qalmışdı. Bu, artıq üçüncü faciəli an idi ki, Rasim Balayev inandırıcı oyunu ilə tamaşaçını həyəcanlandırmalı idi: "Həmin kadr üzərində dönə-dönə məşq etdik. Rejissorun məndən tələb etdiyi o idi ki, Babək əqidəli şəxsin doğransa da öz əqidəsindən dönməməsini elə yaratmalıyam ki, bu, həddindən artıq inandırıcı olmalıdır. Bunu oynamaq, həmin ifa tərzini yaratmaq mənim üçün çətin idi. Çünki insanın doğrandığı zaman hansı hisslər keçirdiyini nə görmüşdüm, nə də dərk edə bilirdim. Ancaq buna baxmayaraq çalışdım ki, obraza uyğun olan məqamları, xüsusilə tikə-tikə doğranma səhnəsini inandırıcı oynayım".
ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLİYEVİN MADDİ VƏ MƏNƏVİ DƏSTƏYİ OLMASAYDI “BABƏK” DƏ OLMAZDI
Naxçıvanda gedən çəkilişlər üzüm yığımı vaxtına təsadüf edirdi. Belə bir vaxtda filmin kütləvi səhnələrində çəkilmək üçün aktyor gücü azlıq etdiyi üçün yerli əhali də çəkilişdə iştirak etməli idi. Bunun üçün isə Naxçıvan rəhbərliyinin yardımı vacib idi. Ancaq rəhbərlik üzüm yığımı ilə əlaqədar camaatı tam səfərbər edə bilmirdi. Belə bir məqamda Mərkəzi Komitənin 1-ci katibi Heydər Əliyev işə qarışır. O, Naxçıvan rəhbərliyinə tapşırıq verir ki, "Babək" filmi üçün lazım olan bütün şərait yaradılsın, hətta "eybi yox, Naxçıvan bu il üzümü az yığsa da olar" deməyi də unutmur. Bundan başqa, filmin çəkiliş vaxtı iş prosesinə mane olan, tez-tez Mərkəzi Komitəyə şikayət məktubları yazaraq "Babək"in çəkiliş prosesini dayandırmağı məsləhət bilənlər olur. Nəhayət ki, şikayət məktubu öz işini görür. Mərkəzi Komitənin 1-ci katibi Heydər Əliyev məktubda yazılanların doğru olub-olmadığını araşdırmaq üçün şikayətçiləri də, filmin quruluşçu rejissoru Eldar Quliyevi də yanına çağırtdırır.
E.Quliyevin dediklərindən: "Çəkiliş ərəfəsində mənə irad tutanlar, iş prosesinə mane olanlar çox idi. Hətta elə bir məqam yaranmışdı ki, çəkilişin ortasında filmi bağlamaq istəyirdilər. Heydər Əliyev işə qarışaraq məni də, şikayətçi tərəfi də yanına dəvət etdi. Hər iki tərəfin sözünü dinlədi. Qarşı tərəf fikrini belə izah etdi ki, guya mən filmi düz çəkə bilmirəm, qəhrəmanları yanlış seçmişəm və s. Sonra Heydər Əliyev üzünü mənə çevirərək "bunlara nə cavab verərdin" deyə soruşdu. Mən də öz növbəmdə dedim ki, dinlə müharibə olmayacaq. Babək xalq qəhrəmanıdır, o, vətənini qorumaq üçün xalqın gücündən istifadə edir. Əgər filmi öz gördüyüm kimi çəkməsəm onda kənara çəkilirəm. Heydər Əliyev mənimlə razılaşdı və üzünü qarşı tərəfə tutaraq "ona mane olmayın, qoyun öz işi ilə məşğul olsu" dedi. Mənə isə tapşırıq verdi ki, "Sənin məsuliyyətin bu gündən daha da artır. Çəkiliş üçün hər bir şərait yaradılacaq. Sənin borcun isə ondan ibarətdir ki, sözünün ağası olaraq yüksək səviyyəli tarixi bir filmi ekrana gətirəsən". Bu söhbətdən sonra daha mənə mane olan olmadı. Naxçıvanda gedən çəkilişlərdə bir neçə dəfə problemlərlə üzləşdim. Elə həmin an da Mərkəzi Komitəyə zəng edərək Heydər Əliyevdən kömək istədim. Doğrudan da, o çətin anlarda Heydər Əliyevin dəstəyi, maddi və mənəvi dayağı olmasaydı, yəqin ki, "Babək" də olmazdı" deyirdi Eldar Quliyev.
FİLM YÜKSƏK KATEQORİYAYA LAYİQ GÖRÜLDÜ
Film hazır olduqdan sonra Moskvaya təhvil verildi. Moskva filmi çox yüksək səviyyədə qəbul edərək ona birinci kateqoriya verdi.
Xatırladaq ki, "Babək" filminin çəkilişinə dövlət tərəfindən verilən puldan əlavə bir o qədər də respublika büdcəsindən(1 milyon rubl) ayrılan vəsait xərclənib. Moskva isə filmin çəkilişi üçün 600 min rubl vəsait ayırıb. Bahalı filmlər sırasında olan "Babək"in bir il ərzində 35 milyon tamaşaçısı olub. Və film 60-a yaxın ölkə tərəfindən alınıb.
Filmin yaradıcı heyəti: Ssenari müəllifi Ənvər Məmmədxanlı, quruluşçu rejissor Eldar Quliyev, operator Rasim İsmayılov, rəssam Mayıs Ağabəyov, bəstəkar Polad Bülbüloğlu.
Rollarda iştirak edirlər: Rasim Balayev(Babək), Həsənağa Turabov(Afşin), Amaliya Rənahova(Zərnisə), Tamara Yandiyeva(Rərvin), Şahmar Ələkbərov(Cavidan), Məmməd Verdiyev(Buğday), Hamid Azayev(Əzrək), Ənvər Həsənov(Tərxan), Hamlet Xanızadə(xəlifə Mutəsim), Hacı Murad(xəlifə Məmun), Səməndər Rzayev(İbn Bais), Hacı Xəlilov(İbn Boyat), Ramiz Məlikov(İbn Smbat), Eldəniz Rəsulov(Əzin), Muxtar Maniyev(İbn Muaz), Əliabbas Qədirov(Fəzl), Bahadur Əliyev(Divdad), Mikayıl Mirzəyev(Yüzbaşı), Y.Məmmədov(Əbu İmran).
1979-cu ildə "Azərbaycanfilm" kinostudiyası "Babək" filmini istehsalata buraxdı.
İki seriyalı "Babək" tarixi filmi Azərbaycan xalqının qəhrəman oğlu, görkəmli sərkərdə və siyasi xadim, orta əsrlərdə Yaxın və Orta Şərqdə ən qüdrətli antifeodal hərəkatın başçısı Babəkə ithaf olunub.
Ənvər Məmmədxanlının ssenarisi əsasında çəkilən filmin quruluşu öncə Həsən Seyidbəyliyə həvalə edildi. Böyük həvəslə tarixi bir əsərə quruluş verməyə hazırlaşan rejissor sınaq çəkilişlərindən sonra dərhal rol bölgüsünü aparır. Bədii Şuranın təsdiqindən sonra filmin çəkiliş ərəfəsində məlum olmayan səbəblərlə bağlı Həsən Seyidbəyli filmdən uzaqlaşdırılır və filmin çəkilişi Eldar Quliyevə tapşırılır.
Babək" filminin çəkildiyi illərdə "Azərbaycanfilm" kinostudiyasının direktoru Cəmil Əlibəyov olub, Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının sədri isə Həsən Seyidbəyli idi.
H.Seyidbəyli həm ssenarist kimi, həm də rejissor kimi fəaliyyət göstərib. Kino sahəsində müəyyən səlahiyyətlərə sahib olan bir şəxs, həm də Həsən Seyidbəyli kimi yaradıcı bir şəxs yaşının ən yetkin, təcrübəli çağında quruluş verdiyi bir filmin rejissor işindən kənarlaşdırıla bilməzdi. Hər şeydən əvvəl elə ona görə ki, onun ssenariləri əsasında çəkilən, eyni zamanda isə öz quruluşunda təqdim edilən filmlər("Nəsimi", "Bizim Cəbiş müəllim", "Xoşbəxtlik qayğıları", "O qızı tarın", "Telefonçu qız" və s.) ölkəmizə az şöhrət gətirməmişdir.
ELDAR QULİYEV: FİLMDƏ GÖRDÜYÜNÜZ MÖHTƏŞƏM BƏZZ QALASINI TAXTA İLƏ YARATDIQ
Eldar Quliyev deyirdi ki, "Babək"in uğurlu alınmasında filmin ssenari müəllifi Ənvər Məmmədxanlının çox böyük xidmətləri olub: “Bildiyiniz kimi film əvvəl Həsən Seyidbəyliyə həvalə edilib. Rol bölgüsündən sonra, demək olar ki, elə sınaq çəkilişləri ərəfəsində Həsən müəllim xəstələndi və müalicə olunmaq üçün xəstəxanaya göndərildi. Onu da xatırladım ki, o, ürəyindən müalicə olunurdu. Xəstəxanadan çıxdıqdan sonra isə ərizə yazaraq bildirdi ki, "film ağır film olduğu üçün reyissor işindən imtina edirəm". Bu proses iki ay uzandı. İki ay müddətində mən də daxil olmaqla bir neçə rejissora(həmin rejissorların adları açıqlanmır) təklif olundu ki, "Babək" filminin rejissor işini öz öhdələrinə götürsünlər. Digər rejissorların hansı səbəbdən imtina etdiklərini deyə bilməsəm də, şəxsən mən o vaxta qədər tarixi filmlər çəkməmişdim. Hətta kinostudiyanın rəhbərliyi Moskvadan rejissor dəvət etmək fikri ilə onlara müraciət etdi. Bildiyiniz kimi də Moskva da məni təklif etmişdi. ("Babək"dən əvvəl "Sevinc buxtası" filmini çəkən Eldar Quliyevin reyissor işi Moskva tərəfindən yüksək qiymətləndirildiyi üçün onlar Eldar Quliyevi məsləhət görürdülər).
Çox təkid edildikdən sonra filmi qəbul etdim. Razılıq verilmə mərasiminin səhəri günü Həsən Seyidbəylinin yanına getdim. Səmimi görüşdük və ona bildirdim ki, filmi mənə tapşırıblar. Sonra isə ona müraciətlə "Həsən müəllim, gəlin belə edək. Mən filmin bütün işlərini, demək olar ki, bütün ağırlıqlarını öz öhdəmə götürərək lazım olan hər bir işi görüm. Siz də tam sağaldıqdan sonra çəkilişə başlayın" dedim. O, qəti etiraz edərək "yox, bu, mümkün deyil. Çünki mən özümü o qədər də yaxşı hiss etmirəm. Sən bu filmi çəkməlisən və lazım olan bütün köməkləri də mən sənə edəcəyəm" deyərək mənə xeyir-dua verdi. Otağından çıxdığım zaman yenə də dedim ki, "Həsən müəllim, hansı dəqiqə ki, siz özünüzü yaxşı hiss edəcəksiniz, elə həmin dəqiqə də mən iş başından kənara çəkiləcəyəm. Buna tam əmin ola bilərsiniz". Elə ki, işə başladım, onda Həsən müəllimin şəxsiyyətinə hörmət əlaməti olaraq onun bir araya gətirdiyi aktyor ansamblının tərkib hissəsinə heç bir müdaxilə etmədim. Sadəcə orlaraq filmin ssenarisində dəyişikliklər etdim. Bu da ondan irəli gəlirdi ki, hər bir rejissorun öz iş prinsipi,
özünün mövzulara fərqli baxışı olur. Mən də istədim ki, "Babək"i necə görürəmsə o cür də çəkim. Bir də ki, Tofiq Quliyev mənimlə məsləhətləşdikdən sonra filmin bəstəkar işindən imtina etdi. Yəni burda artıq ixtiyar sahibi Tofiq Quliyev özü idi. Onu da qeyd edim ki, Tofiq Quliyevlə Həsən Seyidbəyli dostluğu uzun illərin sınağından saf çıxmışdı. Demək olar ki, Seyidbəylinin bütün filmlərinin musiqisini Tofiq Quliyev yazmışdı. Bu baxımdan da o bəstəkar işindən imtina etdi və mən də daima əməkdaşlıq etdiyim Rolad Bülbüloğlunu filmin bəstəkar işinə dəvət etdim". Çəkilişə başlamamışdan əvvəl Eldar Quliyev aylarla filmin ssenarisinin üzərində çalışır, tarixi materialları araşdırır, mütaliə vasitəsilə tarixi yenidən öyrənir. Və tarixi araşdırmalar zamanı filmin ssenari müəllifi Ənvər Məmmədxanlı ona yaxından kömək edir. Tarixə nəzər salarkən baş verən hadisələrin Bəzz qalasında cərəyan etdiyinin şahidi oluruq. Bu, filmdə də öz əksini tapır. Filmə baxarkən Bəzz qalasının möhtəşəmliyinin bir daha şahidi oluruq. Əslində isə film heç də Bəzz qalasında çəkilməyib: "Bildiyiniz kimi Bəzz qalası cənubi Azərbaycandadır. O dövrdə filmi orada çəkmək mümkün olan iş deyildi. Filmin rəssamı Mayıs Ağabəyovla, operatoru Rasim İsmayılovla birgə tarixi şəkilləri axtarır, müzakirələr aparır və demək olar ki, Bəzz qalasına oxşayan bir qalanı tapmaq üçün ölkəmizin bütün bölgələrinə səyahət etdik, hətta Dağıstana da səfər etdik. Orada 6-cı əsrdən qalma bir qala var idi. Çox təəssüf ki, qalanın ətrafı müasir dəbdə idi. Buna görə də orada çəkiliş aparmaq mümkün deyildi. Axtarışlarımız heç bir nəticə verməsə də faydasız da qalmadı. Çəkiliş üçün yararlı olan yeri Naxçıvanla Culfa arasında olan məkanda seçdik. Filmdə gördüyünüz o möhtəşəm Bəzz qalasını taxta ilə yaratdıq".
Rejissor deyirdi ki, hazırda "Babək" kimi tarixi filmi çəkmək üçün ən azı 7-8 milyon dollar tələb olunur".
HƏSƏNAĞA TURABOV, MİKAYIL MİRZƏ, ALEKSANDR ABDULOV DA BABƏK OLA BİLƏRDİ
Doğrudur ki, Eldar Quliyev də son məqamda qəti qərara gəlib ki, Rasim Balayevdən başqa heç bir aktyor Babəkin qəhrəmanlığını dolğun surətdə yarada bilməz. Ancaq bu qəti qərardan əvvəl çox sayda olan aktyorlar Babəkin obrazına görə sınaq çəkilişlərində iştirak ediblər.
Hətta Mosfilmin istehsal etdiyi "Karnaval", "Ən füsunkar, ən cazibədar", "Dahi" və s. kimi fimlərdən yaxşı tanıdığımız Aleksandr Abdulov da Babək roluna dəvət almış və 2-3 gün Azərbaycanda qonaq olmuşdur. Eldar Quliyevin dediklərindən: "Aleksandr Abdulovu müxtəlif formalarda qrim etdik. Axırda o, özü də etiraz edərək bildirdi ki, "nə qədər qrimləsəniz də mən Babəkə deyil, əksinə rus knyazlarına oxşayacağam". Bir çox aktyorları-Həsənağa Turabovu, Mikayıl Mirzəni Babək rolu üçün yoxlasaq da axırda gördüm ki, Rasim bu qəhrəman obrazına daha uyğundur. Filmin çəkilişin çox qısa bir müddətdə başa çatdırdıq".
Rasim Balayevlə söhbət əsnasında o bildirmişdi ki, iki ən yaxşı kadr filmdən çıxarılıb. Rejissor bunun səbəbini belə izah etdi: "Doğrudan da filmdə Babəkin Rərvinlə olan ilk tanışlığı, təsərrüfatla məşğul olması, bir sözlə, qəhrəman kimi necə yetişməsi ilə bağlı olan kadrlar çəkmişdik. Film hazır olduqdan sonra baxıb gördüm ki, həmin kadrlar çox uzunçuluq yaradır və elə məhz, bu səbəbdən də həmin kadrları çıxardım".
RASİM BALAYEV: GÖRÜNÜR BABƏKİ OYNAMAQ MƏNİM QİSMƏTİMDƏ İMİŞ
Çəkiliş vaxtı yalnız Azərbaycanda deyil, Gürcüstanda, Daşkənddə, Moskvada 16 fabrik "Babək" filmi üçün 1500 dəstdən artıq paltar tikib. Zavodların əksəriyyəti yaradıcı qrupa təmənnasız olaraq qılınc, qalxan və digər lazım olan silahları hazırlayaraq bağışlayırdı. Çəkilişlər Naxçıvanda gedirdi. Beş mindən artıq adam çəkilişlərdə iştirak edirdi. Moskvadan "Mosfilm"in "Kavaler polku"ndan 170 atlı gətirmişdilər. İsti günlərdə gedən çəkilişlərdə aktyorlar dözürdü, ancaq atlar dözmürdü. Babək rolunun ifaçısı Rasim Balayev həmin isti günlərdə 7-8 kq ağırlığında paltar geyinməli olurdu. Elə olurdu ki, bir çəkilişdə dörd dəfə at dəyişirdi.
R.Balayev deyir ki, hətta mən deyərdim ki, bundan da ağır çəkidə paltar geyinir və çəkilişlərə qatılırdım. Və getdikcə paltar əynimdə daha da ağırlaşırdı. Təsəvvür edin ki, istirahət vaxtı əynimdəki paltarları çıxarıb rahat istirahət edə bilmirdim. Və buna görə də elə paltarlı uzanıb dincəlirdim. Duran zaman isə mütləq kimsə mənə kömək etməli idi. Bir sözlə, fiziki cəhətdən mənə çox çətin olurdu. Naxçıvanda olan çəkilişlər ən isti günlərə təsadüf edir. Günün altında 60 dərəcə, gölgədə isə 45 dərəcə isti olurdu. Belə bir hava şəraitində at üstündə saatlarla çəkiliş meydançasında olmağını çətinliyini yalnız çəkilişdə iştirak edənlər bilər. Tez-tez atları dəyişməli olurduq, atın başını bir yerə yığmaq mümkün olmurdu. Başını buraxan kimi adamı götürüb aparırdı. Görünür Babəki oynamaq mənim qismətimdə imiş".
Çəkiliş vaxtı rejissorla aktyor ansamblı arasında çox səmimi bir iş birliyi yaranır. Qarşılıqlı müzakirələr, mübahisələr son anda hər iki tərəfin razılığı ilə həll olunurdu: "Eldar Quliyev bir rejissor olaraq çox rahat insan idi. Mən rejissorlar görmüşəm ki, həddindən artıq tərs, inadkar və öz dediklərindən başqa kimsənin sözünə qulaq asmayıblar. Ancaq Eldar Quliyev tamam fərqli xüsusiyyətlərə malik olan bir şəxsdir. Onunla hər çəkilişdən əvvəl birgə oturub sabahkı çəkilişləri müzakirə edirdik”.
Filmin son kadrı ən çətin kadrlardan biridir. Burada artıq Babək hissə-hissə doğranmalıdır. İş burasındadır ki, Rasim Balayev artıq "Babək"dən əvvəl çəkildiyi iki filmdə("Nəsimi"də dərinin soyulma səhnəsi, "Dədə Qorqud"da isə Beyrəyin şirlə əlbəyaxa olma səhnəsini xatırlayın) dəhşətli anlarla üz-üzə qalmışdı. Bu, artıq üçüncü faciəli an idi ki, Rasim Balayev inandırıcı oyunu ilə tamaşaçını həyəcanlandırmalı idi: "Həmin kadr üzərində dönə-dönə məşq etdik. Rejissorun məndən tələb etdiyi o idi ki, Babək əqidəli şəxsin doğransa da öz əqidəsindən dönməməsini elə yaratmalıyam ki, bu, həddindən artıq inandırıcı olmalıdır. Bunu oynamaq, həmin ifa tərzini yaratmaq mənim üçün çətin idi. Çünki insanın doğrandığı zaman hansı hisslər keçirdiyini nə görmüşdüm, nə də dərk edə bilirdim. Ancaq buna baxmayaraq çalışdım ki, obraza uyğun olan məqamları, xüsusilə tikə-tikə doğranma səhnəsini inandırıcı oynayım".
ULU ÖNDƏR HEYDƏR ƏLİYEVİN MADDİ VƏ MƏNƏVİ DƏSTƏYİ OLMASAYDI “BABƏK” DƏ OLMAZDI
Naxçıvanda gedən çəkilişlər üzüm yığımı vaxtına təsadüf edirdi. Belə bir vaxtda filmin kütləvi səhnələrində çəkilmək üçün aktyor gücü azlıq etdiyi üçün yerli əhali də çəkilişdə iştirak etməli idi. Bunun üçün isə Naxçıvan rəhbərliyinin yardımı vacib idi. Ancaq rəhbərlik üzüm yığımı ilə əlaqədar camaatı tam səfərbər edə bilmirdi. Belə bir məqamda Mərkəzi Komitənin 1-ci katibi Heydər Əliyev işə qarışır. O, Naxçıvan rəhbərliyinə tapşırıq verir ki, "Babək" filmi üçün lazım olan bütün şərait yaradılsın, hətta "eybi yox, Naxçıvan bu il üzümü az yığsa da olar" deməyi də unutmur. Bundan başqa, filmin çəkiliş vaxtı iş prosesinə mane olan, tez-tez Mərkəzi Komitəyə şikayət məktubları yazaraq "Babək"in çəkiliş prosesini dayandırmağı məsləhət bilənlər olur. Nəhayət ki, şikayət məktubu öz işini görür. Mərkəzi Komitənin 1-ci katibi Heydər Əliyev məktubda yazılanların doğru olub-olmadığını araşdırmaq üçün şikayətçiləri də, filmin quruluşçu rejissoru Eldar Quliyevi də yanına çağırtdırır.
E.Quliyevin dediklərindən: "Çəkiliş ərəfəsində mənə irad tutanlar, iş prosesinə mane olanlar çox idi. Hətta elə bir məqam yaranmışdı ki, çəkilişin ortasında filmi bağlamaq istəyirdilər. Heydər Əliyev işə qarışaraq məni də, şikayətçi tərəfi də yanına dəvət etdi. Hər iki tərəfin sözünü dinlədi. Qarşı tərəf fikrini belə izah etdi ki, guya mən filmi düz çəkə bilmirəm, qəhrəmanları yanlış seçmişəm və s. Sonra Heydər Əliyev üzünü mənə çevirərək "bunlara nə cavab verərdin" deyə soruşdu. Mən də öz növbəmdə dedim ki, dinlə müharibə olmayacaq. Babək xalq qəhrəmanıdır, o, vətənini qorumaq üçün xalqın gücündən istifadə edir. Əgər filmi öz gördüyüm kimi çəkməsəm onda kənara çəkilirəm. Heydər Əliyev mənimlə razılaşdı və üzünü qarşı tərəfə tutaraq "ona mane olmayın, qoyun öz işi ilə məşğul olsu" dedi. Mənə isə tapşırıq verdi ki, "Sənin məsuliyyətin bu gündən daha da artır. Çəkiliş üçün hər bir şərait yaradılacaq. Sənin borcun isə ondan ibarətdir ki, sözünün ağası olaraq yüksək səviyyəli tarixi bir filmi ekrana gətirəsən". Bu söhbətdən sonra daha mənə mane olan olmadı. Naxçıvanda gedən çəkilişlərdə bir neçə dəfə problemlərlə üzləşdim. Elə həmin an da Mərkəzi Komitəyə zəng edərək Heydər Əliyevdən kömək istədim. Doğrudan da, o çətin anlarda Heydər Əliyevin dəstəyi, maddi və mənəvi dayağı olmasaydı, yəqin ki, "Babək" də olmazdı" deyirdi Eldar Quliyev.
FİLM YÜKSƏK KATEQORİYAYA LAYİQ GÖRÜLDÜ
Film hazır olduqdan sonra Moskvaya təhvil verildi. Moskva filmi çox yüksək səviyyədə qəbul edərək ona birinci kateqoriya verdi.
Xatırladaq ki, "Babək" filminin çəkilişinə dövlət tərəfindən verilən puldan əlavə bir o qədər də respublika büdcəsindən(1 milyon rubl) ayrılan vəsait xərclənib. Moskva isə filmin çəkilişi üçün 600 min rubl vəsait ayırıb. Bahalı filmlər sırasında olan "Babək"in bir il ərzində 35 milyon tamaşaçısı olub. Və film 60-a yaxın ölkə tərəfindən alınıb.
Filmin yaradıcı heyəti: Ssenari müəllifi Ənvər Məmmədxanlı, quruluşçu rejissor Eldar Quliyev, operator Rasim İsmayılov, rəssam Mayıs Ağabəyov, bəstəkar Polad Bülbüloğlu.
Rollarda iştirak edirlər: Rasim Balayev(Babək), Həsənağa Turabov(Afşin), Amaliya Rənahova(Zərnisə), Tamara Yandiyeva(Rərvin), Şahmar Ələkbərov(Cavidan), Məmməd Verdiyev(Buğday), Hamid Azayev(Əzrək), Ənvər Həsənov(Tərxan), Hamlet Xanızadə(xəlifə Mutəsim), Hacı Murad(xəlifə Məmun), Səməndər Rzayev(İbn Bais), Hacı Xəlilov(İbn Boyat), Ramiz Məlikov(İbn Smbat), Eldəniz Rəsulov(Əzin), Muxtar Maniyev(İbn Muaz), Əliabbas Qədirov(Fəzl), Bahadur Əliyev(Divdad), Mikayıl Mirzəyev(Yüzbaşı), Y.Məmmədov(Əbu İmran).
Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqı
