Şıxəli Qurban oğlu Qurbanov 1925-ci il avqust ayının 16-da Bakı şəhərində fəhlə ailəsində anadan olmuşdur.Atası Qurban Qurbanov Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulana qədər fəhlə,sonra isə rəhbər vəzifələrdə çalışmışdır.O, 1920-ci ildə Sovet İKP-nın sıralarına daxil olmuşdur.1955-ci ildə vəfat etmişdir. Şıxəli Qurbanov 1941-ci ildə yazdığı tərcümeyi-halında atasının mərd, mübariz insan olduğunu və özünün də atasından tərbiyə alaraq hələ balaca ikən bacarıqlı və inadlkar olduğunu göstərmişdir.Anası Qurbanova Zəhra həm inqilabdan əvvəl,həm də sonra evdar qadın olmuşdur.
Şıxəli Qurbanovun təhsili:
Şıxəli Qurbanov 1932-ci ildə Bakının 9 N-li məktəbinin 1-ci sinfinə daxil olmuşdur.Bu ibtidai məktəbi əla qiymətlərlə və tərifnamə ilə bitirən Şıxəli Oktyabr rayonunun 13 N-li məktəbinin 5-ci sinfinə daxil olur.Buranı da əla qiymətlərlə bitirən Şıxəli öz şəxsi həyatı ilə əlaqədar olaraq Cparidze rayonu 150 N-li məktəbin 6-cı sinfinə daxil olur və 1940-cı ildə həmin məktəbi əla qiymətlərlə başa vurur.Şıxəli məktəbdə oxuyarkən öz qabiliyyəti və bacarığı ilə müəllim və şagird kollektivinin dərin hörmətini qazanmışdır.O tez-tez məktəb divar qəzetində şeir və məqalələrlə çıxış edirdi.Onun hətta rəsm çəkmək qabiliyyəti də var idi.O, ədəbiyyatla çox maraqlanırdı.Kitabxanaya tez-tez gedər lazım olan kitabları alıb oxuyardı.Pionerlər evində təşkil olunmuş ədəbiyyat dərnəyinin üzvü idi.Ənvər Əlibəyli və Nəbi Xəzri də həmin dərnəkdə iştirak edirdilər.Şıxəli 9-cu sinfi bitirdikdən sonra öz işlərini Bakıdakı Axundov adına ikiillik müəllimlər institunun dil-ədəbiyyat fakültəsinə təqdim edir.Şıxəli Qurbanov institut direktorunun adına aşağıdakı məzmunda ərizə yazmışdır:
“Mən hələ gənc yaşlarımdan ədəbiyyatla maraqlanmağa başlamışam.Mənim gənc qəlbim bir ədəbiyyatçı olmaq eşqilə,daha doğrusu bir müəllim olmaq eşqilə çırpınır.Mən özümü gələcəkdə proqressiv bəşəriyyətin qabaqcıl nümayəndəsi olan bir müəllim görmək istədiyim üçün ən şərəfli bir vəzifə olan gənc nəsli tərniyə etmək kimi bir vəzifəni ifa etmək istədiyim üçün məni ədəbiyyat fakültəsinə qəbul etməyinizi bütün varlığımla xahiş edirəm”.
Şıxəli Qurbanov
Ərizə 1941-ci ilin iyun ayında yazılıb və APİ-nin arxivində saxlanılır.Şıxəli Qurbanov 1942-ci ildə ekstern yolu ilə Bakıda Respublika qiyabi orta məktəbin 10-cu sinfini bitirmişdir.Görünür əvvəllər 9-cu sinfi bitirənlərin sənədlərini ali məktəblərə qəbul edirdilər,sonralar isə qəbul etmədikləri üçün o, məcbur olub ekstern yolu ilə imtahan verib 10-cu sinfi bitirmişdir.1947-ci ildə o, indiki Nəsirəddin Tusi adına Pedaqoji universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olur.1951-ci ildə isə həmin institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirir.1950-ci ildə Şıxəli ədəbiyyatşünaslıqda elmi axtarışlarla məşğul olur,sonra institutun ədəbiyyat tarixi kafedrasının müəllimi,dosenti kimi bir çox illər rus ədəbiyyatı kursunda dərs deyir.Elə bu illərdəki axtarışlar onu bir alim kimi formalaşdırır.”Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin başlanğıcı və inkişaf yolları” mövzusunu özünə elmi fəaliyyət obyekti kimi seçir.Ş.Qurbanov 1956-cı ildə filoloji elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün “A.S.Puşkin və Azırbaycan poeziyası”mövzusunda müvəqqiyyətlə dissertasiya etmişdir.O,əvvəllər APİ-nin baş müəllimi,1958-ci ildən sonra isə dosenti olmuşdur.Şıxəli Qurbanov 1965-ci ildə “XIX əsrdə Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin inkişaf mərhələləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir.Şıxəli Qurbanov haqqında bir alim kimi danışarkən ədalətlə göstərmək lazımdır ki, Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin elmi əsaslarla öyrənilməsində birinci yer hələ ona məxsusdur və o, ədəbiyyat tarixində təqdirə layiq adamdır.
Şıxəli Qurbanovun hərbi xidməti:
1942-ci ilin iyununda 17 yaşlı Şıxəli təhsilini yarımçıq qoyub öz istək və arzusunua nail olaraq könüllü ordu sıralarına gedir.Sonralar “Həyatımdan səhifələr” adlı bitməmiş qeydlərində yazırdı:
“Bir neçə ay gözləməli oldum.Axırda günlərin bir günündə məni 1897-1931 nümunəli tüfənglə yan-yana qoydular.İkimiz də demək olar ki, bir boyda idik.Mən əsgər oldum”.
Şıxəli öz hərbi xidmətinə sıravi əsgər kimi başlayır.O, Qırmızıbayraqlı Baltik Donanmasının bölmələrində hərbi xidmət etmişdir.Orada Zaqafqaziya cəbhəsinin snayperlər məktəbində oxumuş və elə burada ÜİLKGİ sıralarına daxil olmuşdur.Daha sonra 1943-cü ildə Leninqraddakı Fruza adına Lenin ordenli Ali Hərbi dənizçilik məktəbində də oxumuşdur.1942-ci ilin dekabr ayında o,snayper məktəbinin bölmə komandiri,1944-cü ilin yayında isə ikinci Pribaltika cəbhəsinin xüsusi atıcılıq bölməsinin komandiri olmuşdur.1944-cü ilin sonunda Şıxəli Qurbanovu Qırmızıbayraqlı Baltik Donanmasının artzvodunun xüsusi komandirlər bölüyünün rəsisi təyin edirlər.Bu dviziyada o, müharibəni başa vurur.1946-cı ildə Sovet ordusunda xidmətini davam etdirərkən Sovet İKP üzvlüyünə qəbul edilmişdir.Vətən müharibəsindəki xidmətlərinə görə o,”İgidliyə görə”, “Almaniya üzərində 1941-1945-ci illərdə qələbə” medalları ilə təltif edilmişdir.Tərcümeyi-halından aydın olur ki, o, ehtiyyatda olan kapitan rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.
Şıxəli Qurbanovun ictimai fəaliyyəti və iş həyatı:
Şıxəli Qurbanov ordudan tərxis edildikdən sonra istirahət etmədən əmək və zehni fəaliyyətinə başlayır.1946-cı ildə Bakı istehsalat kombinatında kadrlar şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyir.1947-ci ildə Azərbaycan LKGİ Bakı Şəhər komitəsinin təlimatçısı göndərilir.Elə bu andan o, daima odlu-sınanmış axtarış adamları arasında olur.1953-cü ildə Şıxəli Qurbanov Azərbaycan KP Şəhər Rayon Partiya komitəsinin katibi,1945-55-ci illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Bakı Partiya komitəsinin təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri,1955-57-ci illərdə Bakı Voroşilov (indiki Səbael) Rayon Partiya komitəsinin I katibi, 1955-59-cu illər Bakı Zəhmətkeşlər Deputatları Sovetinin deputatı,1957-ci ildə SSRİ Jurnalistlər İttifaqının üzvü,1957-61-ci illərdə Azərbaycan KP MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri,elə həmin illərdə Azərbaycan KP MK-nın üzvü,1958-63-cü illərdə Azərbaycan SSRİ Ali Sovetinin deputatı seçilir.1966-cı ilin fevral ayında Azərbaycan Kommunist Partiyasının XXVII qurultayında Şıxəli Qurbanov Azərbaycan KP MK üzvü,birinci pleniumda isə Azərbaycan KP MK bürosunun üzvü və katibi seçilir.O, bu vəzifədə həyatının sonuna kimi zəhmətsevərliklə çalışmışdır.O, əməkdə fasilənin nə demək olduğunu bilməzdi.O, heç zaman rahat iş,sakit yer axtarmazdı.Əksinə, mürəkkəb məsələlər,dövlət işinin,elmi işin ön mövqələri onun ürəyinə daha çox yatardı,burada onun parlaq istedadı özünü bütün dolğunluğu ilə vermişdi.Ş.Qurbanov özünün var qüvvəsini,tükənməz enerjisini,rəhbərlik və təşkilatçılıq istedadını ona tapşırılan vəzifələrin yerinə yetirilməsinə sərf edirdi.O, Respublikada ideoloji işin daha da yaxşılaşmasına,bu işin yüksək tələblər səviyyəsinə qaldırılmasına yorulmadan əzmlə və var qüvvəsi ilə çalışırdı.Respublikanın ziyalıları və bütün zəhmətkeşləri Ş.Qurbanovu bacarıqlı və prinsipial rəhbər kimi tanıyırdılar.Beynəlmiləl tərbiyə onun fəaliyyətinin əsas mövzusunu təşkil edirdi.O, beynəlmiləlçiliyi bütün təbliğat-təşviqat işinin təməl daşı hesab edirdi.Respublikanın zəhmətkeşləri,fəalları qarşısında onun parlaq çıxışları dinləyicilərin şüuruna və qəlbinə yol tapırdı.O, dərin zəkasına görə,xalqa alovlu məhəbbətinə görə, vurğunu olduğu xoşbəxt, fərəhli həyat ideyalarına sədaqətinə görə xalqımız tərəfindən sevilirdi.
Şıxəli Qurbanovun yaradıcılığı:
Şıxəli Qurbanovun çoxlu kitab oxuması,vaxtının çoxunu kitabxanada keçirməsi onun gələcəkdə yaradıcı insan olmasında mühüm rol oynamışdır.Hələ 12 yaşında olarkən yazdığı şeir onun yaşının az olmasına baxmayaraq fikikr yürütmək bacarığına malik olduğunu və pislə yaxşını hələ uşaq olarkən seçməyi bacardığını göstərir.Şıxəli Qurbanovun yaradıcılığının başlanğıcı kimi bu şeiri götürmək də olar.1937-ci ildə Pionerlər Evi tərəfindən buraxılmış “Şeirlər məcmuəsi” kitabında çap olunmuş “Hərbə hazıram” adlı bu şeir balaca Şıxəlinin ürəyinin Vətən yolunda necə çırpındığını göstərir:
Qələmi əlimə alıb yazıram,
Azğın faşistlərə qəbir qazıram.
Qoy mənim şeirimin hər dəmir bəndi,
Faşist dünyasına salsın burulğan.
Şıxəli Qurbanov müxtəlif imzalarla şeirlər yazmışdır.Lakin əsasən o, “Şıxəli Qurbanzadə”, Şıxəli Sadiq”, “Şıxəli Qurbanov” imzalarından istifadə etmişdir.Şıxəli Qurbanovun müxtəlif mövzulara həsr olunmuş “Məktub yazılmışdır”, “Fırtına qabağı”, “Neftçi qardaşıma”, “Durnalar”, “Sülh göyərçini”, “Mahir”, “İnsanın gərək hər şeyi gözəl ola”, “Telefon zəngi”, “Keçəl dərman bilsəydi”, “Karyerist”, “Malades qanacağına”, “Alim”, “Gözdən olmasın”, “Bayram şamları” və s. bu kimi şeirlərində hiss olunur ki, sadə əmək adamlarına,yazıb-yaratmaq eşqi ilə yaşayan sənətkarlara, xalqın mənəviyyatına dərin kök salmış nəcib adət-ənənələrə, saf və səmimi dəstluq duyğularına nə qədər məhəbbət bəsləyirsə, gündəlik yeniliklərdən yaradıcı istifadə edib sənətini təkmilləşdirməyən,telefon zəngləri ilə ali məktəblərə qəbul olunan, əzab-əziyyət çəkmədən müxtəlif yollarla alim adı almış fərsiz və istedadsız əfəllərə,süründürməçilik xəstəliyinə tutulmuş xəbislərə bir o qədər qüvvətli nifrət edir.
Şıxəli Qurbanovun ilk məlum nəsr əsəri “Telefon zəngləri” hekayəsidir.Bu hekayə ilk dəfə 1963-cü ildə “Kirpi” jurnalında, sonra isə “Əcəb işə düşdük” kitabında,daha sonralar 1968-ci ildə ilk əsərləri cildində çap olunmuşdur.Bunun ardınca isə mətbuatın müxtəlif sahələrində “”Elmi ezamiyyət”, “Mənə bu da azdır”, “Natiq”, “Balaxanımın dərdi”, “Xaş Məmiş”, “Mən niyə Qorki olmadım?”, “Yaxşılıq”, “Uğursuz başlanğıc”, “İnkubator danaları”, rus dilində nəşr olunan satirik hekayələr kitabında “Mənim qonşumun yuxusu” hekayəsi çap olunmuşdur.
Şıxəli Qurbanovun çap olunan və tamaşaya qoyulan əsərləri bunlardır: “Əcəb işə düşdük”, “Bahadır və Sona”, “Özümüz bilərik”, “Olmadı elə,oldu belə”, “Milyonçunun dilənçi oğlu”, “Sənsiz”, “Sevindik qız axtarır”, “Bitməmiş söhbət”.
O həyata çağıran, nikbin ruhlu,geriliyi,meşşanlığı,insanların xoşbəxt yaşamasina mane olan hər şeyi dərin nifrətlə tənqid atəşinə tutan gözəl pyeslər və liberottolar yazmışdır. “Milyonçunun dilənçi oğlu” tamaşasına yazdığı libretto üçün o, 1967-ci ilin yanvarında Üzeyir Hacıbəyov adına resöublika mükafatına layiq görülmüşdür.1967-ci il 8 avqust SSRİ Ali Soveti Rəyasət heyətinin qərarı ilə “Sənsiz” pyesi Lenin Odeninə layiq görülmüşdür.Həmçinin 1967-ci il 3 dekabr Azərbaycan KPMK və Azərbaycan SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Böyük Oktyabr Sosialist inqilabına görə və V.İ.Leninin anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş ən yaxşı ədəbiyyat və incəsənət üçün elan edilmiş müsabiqədə teatr sənəti sahəsində birinci mükafata Şıxəli Qurbanovun M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrının səhnəsində göstərilmiş “SƏNSİZ” tamaşası üçün verilmişdir.Şıxəli Qurbanovun bu pyesində bizim cəmiyyətdə həqiqətin qalib gəlməsi göstərilir.Konfliktlərin kəskinliyi, ictimai pafos,dərin lirizm,səhnə üçün aktuallığı-bütün bunlar “Sənsiz” pyesinin respublika teatrlarının repertuarlarında möhkəm yer tutmasına imkan vermişdi.Şıxəli Qurbanovun partiya və ictimai fəaliyyəti 20 ilə yaxın,elmi və ədəbi fəaliyyəti isə 15 il davam etmişdir.
Şıxəli Qurbanov və Novruz bayramı:
Şıxəli Qurbanov haqqında danışanda Novruz bayramını yada salmamaq olmur. 1967-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə dövlət səviyyəsində keçirilən Novruz bayramının təşəbbüskarı və təşkilatçısı Şıxəli Qurbanov idi. Bu bayramı keçirmək ideyasının arxasında Şıxəliyə xas özəl keyfiyyətlər dayanırdı. Milli ruh, Azərbaycan tarixini və ədəbiyyatını dərindən bilməsi, xalqının milli bayramının rəsmiləşdirilməsi istəyi ona bu ideyanı həyata keçirməyə kömək oldu. Bayramı keçirməkdə əsas məqsəd isə Azərbaycan xalqının milli şüurunu oyatmaq idi.Doğrudan da 1967-ci ilin Novruz tonqalları yalnız küçələri, meydanları yox, həm də ən başlıcası illərin dözülməz ağırlığı altında sıxılan, boğulan, mühitin qaranlıqlarına bürünən ürəkləri, beyinləri işığa qərq etdi. Tonqaldan ayrılan qığılcımlar, çınqıllar xalqda öz gələcəyinə təminatlı inam, perspektivli ümid yaratdı. Üstəlik Odlar yurdunda qalanan tonqallar, qara əllərin, qara yellərin söndürdüyü milli şüur ocaqlarını alovlandırdı. Tarix və milli vicdan müasirliyin divanında yenidən sınağa çəkildi, dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi prosesinə təkan verildi. Həmin gün sanki bütün insanlar oyanmışdı, kim olduqlarını dərk etmişdilər. Qız qalasına doğru insanların axını dayanmırdı, hamının üzündə ürkək sevinc hissləri var idi.Bayram axşamı Mərkəzi Komitənin birinci katibi Vəli Axundov onu təhlükəli işlər gördüyü barədə xəbərdarlıq etmişdi. Şıxəli Qurbanov isə öz hərəkətlərinə görə özü cavab verəcəyini demişdi. «O zaman vəzifə başına keçmək istəyənlər Moskvadakıların qulaqlarını o qədər doldurdular ki, Şıxəlini ora izahat yazmağa çağırdılar. O da Novruz bayramının tarixi ilə bağlı 22 səhifəlik izahat yazdı. Sübut etdi ki, Novruz bayramı heç də dinlə əlaqəli bayram deyil».Milli özünüdərkin formalaşması məsələsinə Mərkəzi Komitənin, xüsusilə onun rəhbərlərindən birinin müdaxiləsi o vaxtın görünməmiş hadisələrindən sayılmalıdır.Şıxəli Qurbanova qədər Azərbaycanın partiya nomenklaturasında belə bir cəsur addımı atana, kişilik və ləyaqət səviyyəsində fədakarlıq göstərən ikinci bir vəzifə sahibinə rast gəlinməmişdi. Millətin belindən gəlmiş, çoxillik ağrılarından doğulmuş MK katibi, şair, dramaturq və elmlər doktoru bu addımı ömrü bahasına atmışdı.
Şıxəli Qurbanovun ölümü:
Novruz bayramını belə təntənəli keçirdiyinə görə Şıxəlinin başı çox ağrıdı. O vaxt belə işi görmək qəhrəmanlığa bərabər idi və o da bu qəhrəmanlığı etmişdi.Lakin onun qəhrəmanlığını qarşılıqsız qoymadılar.Onun həyat yoldaşı Xavər xanımın sözlərinə görə “bayramdan sonra üç dəfə həyatına qəsd olundu. Bir dəfə maşında gedərkən güllə atmışdılar ona, əlinə dəyib sıyırmışdı. Daha sonra üstünə maşın sürmüşdülər, özünü güclə ağacın dibinə atıb canını qurtara bilmişdi. Bir dəfə də zəhərləmək istəyiblər alınmayıb”.Lakin dördüncü cəhd baş tutdu.Belə ki, 1967-ci ilin may ayının 24-də Şıxəli Qurbanov dişlərini müalicə etdirmək üçün həkimə gedir və elə oradaca müəmmalı şəkildə vəfat edir. Həkim dişinə iynə vurarkən Şıxəli Qurbanov ölmüş, həkim pəncərədən qaçmışdır.
Nəriman Nərimanovun çox gözəl bir sözü vardır: “İnsan var ki, ölər,yox olar və onun yoxluğunu ancaq yaxın əqrəbası hiss edər.İnsan var ki, ölər və onun yoxluğu bütün milləti heyfisləndirər”. Doğrudan da Şıxəli Qurbanov ikinci insanlardan idi.Ölümündən sonra onun xatirəsini əbədiləşdirmək üçün Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrına, Zaqatala şəhərindəki orta məktəbə,Bakı şəhərindəki küçələrdən birinə onun adı verilmişdir.Həmçinin Biləsuvar rayonundakı orta məktəblərdən biri də onun adını daşıyır.Şübhəsiz ki, xalqı üçün həyatını qurban verən şəxsin xatirəsi vətənini sevən hər bir kəsin qəlbində əbədi olaraq yaşayacaqdır.
Şıxəli Qurbanov ölümündən bir gün əvvəl sanki öləcəyini hiss etmişdi.Belə ki, mayın 24-ü – vəfat edən günü Azərbaycan Dram Teatrında Şıxəli Qurbanovun «Sənsiz» dramının ictimai baxışı idi.Mayın 23-də Şıxəli Qurbanov son məşqi xaricdən qonaqlar gəldiyinə görə yarımçıq qoyub getməli olmuşdu.Qapıdan çıxanda isə demişdi:
“ “Sənsiz”ə baxarsız Mənsiz...”
Müəllif: HİKMƏT ƏLİYEV
Şıxəli Qurbanovun təhsili:
Şıxəli Qurbanov 1932-ci ildə Bakının 9 N-li məktəbinin 1-ci sinfinə daxil olmuşdur.Bu ibtidai məktəbi əla qiymətlərlə və tərifnamə ilə bitirən Şıxəli Oktyabr rayonunun 13 N-li məktəbinin 5-ci sinfinə daxil olur.Buranı da əla qiymətlərlə bitirən Şıxəli öz şəxsi həyatı ilə əlaqədar olaraq Cparidze rayonu 150 N-li məktəbin 6-cı sinfinə daxil olur və 1940-cı ildə həmin məktəbi əla qiymətlərlə başa vurur.Şıxəli məktəbdə oxuyarkən öz qabiliyyəti və bacarığı ilə müəllim və şagird kollektivinin dərin hörmətini qazanmışdır.O tez-tez məktəb divar qəzetində şeir və məqalələrlə çıxış edirdi.Onun hətta rəsm çəkmək qabiliyyəti də var idi.O, ədəbiyyatla çox maraqlanırdı.Kitabxanaya tez-tez gedər lazım olan kitabları alıb oxuyardı.Pionerlər evində təşkil olunmuş ədəbiyyat dərnəyinin üzvü idi.Ənvər Əlibəyli və Nəbi Xəzri də həmin dərnəkdə iştirak edirdilər.Şıxəli 9-cu sinfi bitirdikdən sonra öz işlərini Bakıdakı Axundov adına ikiillik müəllimlər institunun dil-ədəbiyyat fakültəsinə təqdim edir.Şıxəli Qurbanov institut direktorunun adına aşağıdakı məzmunda ərizə yazmışdır:
“Mən hələ gənc yaşlarımdan ədəbiyyatla maraqlanmağa başlamışam.Mənim gənc qəlbim bir ədəbiyyatçı olmaq eşqilə,daha doğrusu bir müəllim olmaq eşqilə çırpınır.Mən özümü gələcəkdə proqressiv bəşəriyyətin qabaqcıl nümayəndəsi olan bir müəllim görmək istədiyim üçün ən şərəfli bir vəzifə olan gənc nəsli tərniyə etmək kimi bir vəzifəni ifa etmək istədiyim üçün məni ədəbiyyat fakültəsinə qəbul etməyinizi bütün varlığımla xahiş edirəm”.
Şıxəli Qurbanov
Ərizə 1941-ci ilin iyun ayında yazılıb və APİ-nin arxivində saxlanılır.Şıxəli Qurbanov 1942-ci ildə ekstern yolu ilə Bakıda Respublika qiyabi orta məktəbin 10-cu sinfini bitirmişdir.Görünür əvvəllər 9-cu sinfi bitirənlərin sənədlərini ali məktəblərə qəbul edirdilər,sonralar isə qəbul etmədikləri üçün o, məcbur olub ekstern yolu ilə imtahan verib 10-cu sinfi bitirmişdir.1947-ci ildə o, indiki Nəsirəddin Tusi adına Pedaqoji universitetinin filologiya fakültəsinə daxil olur.1951-ci ildə isə həmin institutu fərqlənmə diplomu ilə bitirir.1950-ci ildə Şıxəli ədəbiyyatşünaslıqda elmi axtarışlarla məşğul olur,sonra institutun ədəbiyyat tarixi kafedrasının müəllimi,dosenti kimi bir çox illər rus ədəbiyyatı kursunda dərs deyir.Elə bu illərdəki axtarışlar onu bir alim kimi formalaşdırır.”Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin başlanğıcı və inkişaf yolları” mövzusunu özünə elmi fəaliyyət obyekti kimi seçir.Ş.Qurbanov 1956-cı ildə filoloji elmləri namizədi alimlik dərəcəsi almaq üçün “A.S.Puşkin və Azırbaycan poeziyası”mövzusunda müvəqqiyyətlə dissertasiya etmişdir.O,əvvəllər APİ-nin baş müəllimi,1958-ci ildən sonra isə dosenti olmuşdur.Şıxəli Qurbanov 1965-ci ildə “XIX əsrdə Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin inkişaf mərhələləri” mövzusunda doktorluq dissertasiyasını müvəffəqiyyətlə müdafiə etmişdir.Şıxəli Qurbanov haqqında bir alim kimi danışarkən ədalətlə göstərmək lazımdır ki, Azərbaycan-rus ədəbi əlaqələrinin elmi əsaslarla öyrənilməsində birinci yer hələ ona məxsusdur və o, ədəbiyyat tarixində təqdirə layiq adamdır.
Şıxəli Qurbanovun hərbi xidməti:
1942-ci ilin iyununda 17 yaşlı Şıxəli təhsilini yarımçıq qoyub öz istək və arzusunua nail olaraq könüllü ordu sıralarına gedir.Sonralar “Həyatımdan səhifələr” adlı bitməmiş qeydlərində yazırdı:
“Bir neçə ay gözləməli oldum.Axırda günlərin bir günündə məni 1897-1931 nümunəli tüfənglə yan-yana qoydular.İkimiz də demək olar ki, bir boyda idik.Mən əsgər oldum”.
Şıxəli öz hərbi xidmətinə sıravi əsgər kimi başlayır.O, Qırmızıbayraqlı Baltik Donanmasının bölmələrində hərbi xidmət etmişdir.Orada Zaqafqaziya cəbhəsinin snayperlər məktəbində oxumuş və elə burada ÜİLKGİ sıralarına daxil olmuşdur.Daha sonra 1943-cü ildə Leninqraddakı Fruza adına Lenin ordenli Ali Hərbi dənizçilik məktəbində də oxumuşdur.1942-ci ilin dekabr ayında o,snayper məktəbinin bölmə komandiri,1944-cü ilin yayında isə ikinci Pribaltika cəbhəsinin xüsusi atıcılıq bölməsinin komandiri olmuşdur.1944-cü ilin sonunda Şıxəli Qurbanovu Qırmızıbayraqlı Baltik Donanmasının artzvodunun xüsusi komandirlər bölüyünün rəsisi təyin edirlər.Bu dviziyada o, müharibəni başa vurur.1946-cı ildə Sovet ordusunda xidmətini davam etdirərkən Sovet İKP üzvlüyünə qəbul edilmişdir.Vətən müharibəsindəki xidmətlərinə görə o,”İgidliyə görə”, “Almaniya üzərində 1941-1945-ci illərdə qələbə” medalları ilə təltif edilmişdir.Tərcümeyi-halından aydın olur ki, o, ehtiyyatda olan kapitan rütbəsinə qədər yüksəlmişdir.
Şıxəli Qurbanovun ictimai fəaliyyəti və iş həyatı:
Şıxəli Qurbanov ordudan tərxis edildikdən sonra istirahət etmədən əmək və zehni fəaliyyətinə başlayır.1946-cı ildə Bakı istehsalat kombinatında kadrlar şöbəsinin müdiri vəzifəsində işləyir.1947-ci ildə Azərbaycan LKGİ Bakı Şəhər komitəsinin təlimatçısı göndərilir.Elə bu andan o, daima odlu-sınanmış axtarış adamları arasında olur.1953-cü ildə Şıxəli Qurbanov Azərbaycan KP Şəhər Rayon Partiya komitəsinin katibi,1945-55-ci illərdə Azərbaycan Kommunist Partiyası Bakı Partiya komitəsinin təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri,1955-57-ci illərdə Bakı Voroşilov (indiki Səbael) Rayon Partiya komitəsinin I katibi, 1955-59-cu illər Bakı Zəhmətkeşlər Deputatları Sovetinin deputatı,1957-ci ildə SSRİ Jurnalistlər İttifaqının üzvü,1957-61-ci illərdə Azərbaycan KP MK-nın təbliğat və təşviqat şöbəsinin müdiri,elə həmin illərdə Azərbaycan KP MK-nın üzvü,1958-63-cü illərdə Azərbaycan SSRİ Ali Sovetinin deputatı seçilir.1966-cı ilin fevral ayında Azərbaycan Kommunist Partiyasının XXVII qurultayında Şıxəli Qurbanov Azərbaycan KP MK üzvü,birinci pleniumda isə Azərbaycan KP MK bürosunun üzvü və katibi seçilir.O, bu vəzifədə həyatının sonuna kimi zəhmətsevərliklə çalışmışdır.O, əməkdə fasilənin nə demək olduğunu bilməzdi.O, heç zaman rahat iş,sakit yer axtarmazdı.Əksinə, mürəkkəb məsələlər,dövlət işinin,elmi işin ön mövqələri onun ürəyinə daha çox yatardı,burada onun parlaq istedadı özünü bütün dolğunluğu ilə vermişdi.Ş.Qurbanov özünün var qüvvəsini,tükənməz enerjisini,rəhbərlik və təşkilatçılıq istedadını ona tapşırılan vəzifələrin yerinə yetirilməsinə sərf edirdi.O, Respublikada ideoloji işin daha da yaxşılaşmasına,bu işin yüksək tələblər səviyyəsinə qaldırılmasına yorulmadan əzmlə və var qüvvəsi ilə çalışırdı.Respublikanın ziyalıları və bütün zəhmətkeşləri Ş.Qurbanovu bacarıqlı və prinsipial rəhbər kimi tanıyırdılar.Beynəlmiləl tərbiyə onun fəaliyyətinin əsas mövzusunu təşkil edirdi.O, beynəlmiləlçiliyi bütün təbliğat-təşviqat işinin təməl daşı hesab edirdi.Respublikanın zəhmətkeşləri,fəalları qarşısında onun parlaq çıxışları dinləyicilərin şüuruna və qəlbinə yol tapırdı.O, dərin zəkasına görə,xalqa alovlu məhəbbətinə görə, vurğunu olduğu xoşbəxt, fərəhli həyat ideyalarına sədaqətinə görə xalqımız tərəfindən sevilirdi.
Şıxəli Qurbanovun yaradıcılığı:
Şıxəli Qurbanovun çoxlu kitab oxuması,vaxtının çoxunu kitabxanada keçirməsi onun gələcəkdə yaradıcı insan olmasında mühüm rol oynamışdır.Hələ 12 yaşında olarkən yazdığı şeir onun yaşının az olmasına baxmayaraq fikikr yürütmək bacarığına malik olduğunu və pislə yaxşını hələ uşaq olarkən seçməyi bacardığını göstərir.Şıxəli Qurbanovun yaradıcılığının başlanğıcı kimi bu şeiri götürmək də olar.1937-ci ildə Pionerlər Evi tərəfindən buraxılmış “Şeirlər məcmuəsi” kitabında çap olunmuş “Hərbə hazıram” adlı bu şeir balaca Şıxəlinin ürəyinin Vətən yolunda necə çırpındığını göstərir:
Qələmi əlimə alıb yazıram,
Azğın faşistlərə qəbir qazıram.
Qoy mənim şeirimin hər dəmir bəndi,
Faşist dünyasına salsın burulğan.
Şıxəli Qurbanov müxtəlif imzalarla şeirlər yazmışdır.Lakin əsasən o, “Şıxəli Qurbanzadə”, Şıxəli Sadiq”, “Şıxəli Qurbanov” imzalarından istifadə etmişdir.Şıxəli Qurbanovun müxtəlif mövzulara həsr olunmuş “Məktub yazılmışdır”, “Fırtına qabağı”, “Neftçi qardaşıma”, “Durnalar”, “Sülh göyərçini”, “Mahir”, “İnsanın gərək hər şeyi gözəl ola”, “Telefon zəngi”, “Keçəl dərman bilsəydi”, “Karyerist”, “Malades qanacağına”, “Alim”, “Gözdən olmasın”, “Bayram şamları” və s. bu kimi şeirlərində hiss olunur ki, sadə əmək adamlarına,yazıb-yaratmaq eşqi ilə yaşayan sənətkarlara, xalqın mənəviyyatına dərin kök salmış nəcib adət-ənənələrə, saf və səmimi dəstluq duyğularına nə qədər məhəbbət bəsləyirsə, gündəlik yeniliklərdən yaradıcı istifadə edib sənətini təkmilləşdirməyən,telefon zəngləri ilə ali məktəblərə qəbul olunan, əzab-əziyyət çəkmədən müxtəlif yollarla alim adı almış fərsiz və istedadsız əfəllərə,süründürməçilik xəstəliyinə tutulmuş xəbislərə bir o qədər qüvvətli nifrət edir.
Şıxəli Qurbanovun ilk məlum nəsr əsəri “Telefon zəngləri” hekayəsidir.Bu hekayə ilk dəfə 1963-cü ildə “Kirpi” jurnalında, sonra isə “Əcəb işə düşdük” kitabında,daha sonralar 1968-ci ildə ilk əsərləri cildində çap olunmuşdur.Bunun ardınca isə mətbuatın müxtəlif sahələrində “”Elmi ezamiyyət”, “Mənə bu da azdır”, “Natiq”, “Balaxanımın dərdi”, “Xaş Məmiş”, “Mən niyə Qorki olmadım?”, “Yaxşılıq”, “Uğursuz başlanğıc”, “İnkubator danaları”, rus dilində nəşr olunan satirik hekayələr kitabında “Mənim qonşumun yuxusu” hekayəsi çap olunmuşdur.
Şıxəli Qurbanovun çap olunan və tamaşaya qoyulan əsərləri bunlardır: “Əcəb işə düşdük”, “Bahadır və Sona”, “Özümüz bilərik”, “Olmadı elə,oldu belə”, “Milyonçunun dilənçi oğlu”, “Sənsiz”, “Sevindik qız axtarır”, “Bitməmiş söhbət”.
O həyata çağıran, nikbin ruhlu,geriliyi,meşşanlığı,insanların xoşbəxt yaşamasina mane olan hər şeyi dərin nifrətlə tənqid atəşinə tutan gözəl pyeslər və liberottolar yazmışdır. “Milyonçunun dilənçi oğlu” tamaşasına yazdığı libretto üçün o, 1967-ci ilin yanvarında Üzeyir Hacıbəyov adına resöublika mükafatına layiq görülmüşdür.1967-ci il 8 avqust SSRİ Ali Soveti Rəyasət heyətinin qərarı ilə “Sənsiz” pyesi Lenin Odeninə layiq görülmüşdür.Həmçinin 1967-ci il 3 dekabr Azərbaycan KPMK və Azərbaycan SSRİ Nazirlər Sovetinin qərarı ilə Böyük Oktyabr Sosialist inqilabına görə və V.İ.Leninin anadan olmasının 100 illiyinə həsr olunmuş ən yaxşı ədəbiyyat və incəsənət üçün elan edilmiş müsabiqədə teatr sənəti sahəsində birinci mükafata Şıxəli Qurbanovun M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Akademik Dram Teatrının səhnəsində göstərilmiş “SƏNSİZ” tamaşası üçün verilmişdir.Şıxəli Qurbanovun bu pyesində bizim cəmiyyətdə həqiqətin qalib gəlməsi göstərilir.Konfliktlərin kəskinliyi, ictimai pafos,dərin lirizm,səhnə üçün aktuallığı-bütün bunlar “Sənsiz” pyesinin respublika teatrlarının repertuarlarında möhkəm yer tutmasına imkan vermişdi.Şıxəli Qurbanovun partiya və ictimai fəaliyyəti 20 ilə yaxın,elmi və ədəbi fəaliyyəti isə 15 il davam etmişdir.
Şıxəli Qurbanov və Novruz bayramı:
Şıxəli Qurbanov haqqında danışanda Novruz bayramını yada salmamaq olmur. 1967-ci ildə Azərbaycanda ilk dəfə dövlət səviyyəsində keçirilən Novruz bayramının təşəbbüskarı və təşkilatçısı Şıxəli Qurbanov idi. Bu bayramı keçirmək ideyasının arxasında Şıxəliyə xas özəl keyfiyyətlər dayanırdı. Milli ruh, Azərbaycan tarixini və ədəbiyyatını dərindən bilməsi, xalqının milli bayramının rəsmiləşdirilməsi istəyi ona bu ideyanı həyata keçirməyə kömək oldu. Bayramı keçirməkdə əsas məqsəd isə Azərbaycan xalqının milli şüurunu oyatmaq idi.Doğrudan da 1967-ci ilin Novruz tonqalları yalnız küçələri, meydanları yox, həm də ən başlıcası illərin dözülməz ağırlığı altında sıxılan, boğulan, mühitin qaranlıqlarına bürünən ürəkləri, beyinləri işığa qərq etdi. Tonqaldan ayrılan qığılcımlar, çınqıllar xalqda öz gələcəyinə təminatlı inam, perspektivli ümid yaratdı. Üstəlik Odlar yurdunda qalanan tonqallar, qara əllərin, qara yellərin söndürdüyü milli şüur ocaqlarını alovlandırdı. Tarix və milli vicdan müasirliyin divanında yenidən sınağa çəkildi, dəyərlərin yenidən dəyərləndirilməsi prosesinə təkan verildi. Həmin gün sanki bütün insanlar oyanmışdı, kim olduqlarını dərk etmişdilər. Qız qalasına doğru insanların axını dayanmırdı, hamının üzündə ürkək sevinc hissləri var idi.Bayram axşamı Mərkəzi Komitənin birinci katibi Vəli Axundov onu təhlükəli işlər gördüyü barədə xəbərdarlıq etmişdi. Şıxəli Qurbanov isə öz hərəkətlərinə görə özü cavab verəcəyini demişdi. «O zaman vəzifə başına keçmək istəyənlər Moskvadakıların qulaqlarını o qədər doldurdular ki, Şıxəlini ora izahat yazmağa çağırdılar. O da Novruz bayramının tarixi ilə bağlı 22 səhifəlik izahat yazdı. Sübut etdi ki, Novruz bayramı heç də dinlə əlaqəli bayram deyil».Milli özünüdərkin formalaşması məsələsinə Mərkəzi Komitənin, xüsusilə onun rəhbərlərindən birinin müdaxiləsi o vaxtın görünməmiş hadisələrindən sayılmalıdır.Şıxəli Qurbanova qədər Azərbaycanın partiya nomenklaturasında belə bir cəsur addımı atana, kişilik və ləyaqət səviyyəsində fədakarlıq göstərən ikinci bir vəzifə sahibinə rast gəlinməmişdi. Millətin belindən gəlmiş, çoxillik ağrılarından doğulmuş MK katibi, şair, dramaturq və elmlər doktoru bu addımı ömrü bahasına atmışdı.
Şıxəli Qurbanovun ölümü:
Novruz bayramını belə təntənəli keçirdiyinə görə Şıxəlinin başı çox ağrıdı. O vaxt belə işi görmək qəhrəmanlığa bərabər idi və o da bu qəhrəmanlığı etmişdi.Lakin onun qəhrəmanlığını qarşılıqsız qoymadılar.Onun həyat yoldaşı Xavər xanımın sözlərinə görə “bayramdan sonra üç dəfə həyatına qəsd olundu. Bir dəfə maşında gedərkən güllə atmışdılar ona, əlinə dəyib sıyırmışdı. Daha sonra üstünə maşın sürmüşdülər, özünü güclə ağacın dibinə atıb canını qurtara bilmişdi. Bir dəfə də zəhərləmək istəyiblər alınmayıb”.Lakin dördüncü cəhd baş tutdu.Belə ki, 1967-ci ilin may ayının 24-də Şıxəli Qurbanov dişlərini müalicə etdirmək üçün həkimə gedir və elə oradaca müəmmalı şəkildə vəfat edir. Həkim dişinə iynə vurarkən Şıxəli Qurbanov ölmüş, həkim pəncərədən qaçmışdır.
Nəriman Nərimanovun çox gözəl bir sözü vardır: “İnsan var ki, ölər,yox olar və onun yoxluğunu ancaq yaxın əqrəbası hiss edər.İnsan var ki, ölər və onun yoxluğu bütün milləti heyfisləndirər”. Doğrudan da Şıxəli Qurbanov ikinci insanlardan idi.Ölümündən sonra onun xatirəsini əbədiləşdirmək üçün Azərbaycan Dövlət Musiqili Komediya Teatrına, Zaqatala şəhərindəki orta məktəbə,Bakı şəhərindəki küçələrdən birinə onun adı verilmişdir.Həmçinin Biləsuvar rayonundakı orta məktəblərdən biri də onun adını daşıyır.Şübhəsiz ki, xalqı üçün həyatını qurban verən şəxsin xatirəsi vətənini sevən hər bir kəsin qəlbində əbədi olaraq yaşayacaqdır.
Şıxəli Qurbanov ölümündən bir gün əvvəl sanki öləcəyini hiss etmişdi.Belə ki, mayın 24-ü – vəfat edən günü Azərbaycan Dram Teatrında Şıxəli Qurbanovun «Sənsiz» dramının ictimai baxışı idi.Mayın 23-də Şıxəli Qurbanov son məşqi xaricdən qonaqlar gəldiyinə görə yarımçıq qoyub getməli olmuşdu.Qapıdan çıxanda isə demişdi:
“ “Sənsiz”ə baxarsız Mənsiz...”
Müəllif: HİKMƏT ƏLİYEV
