1992-ci ilin fevralın 17-də "Arabo" və "Aramo" muzdlu quldur dəstələrindən təşkil olunan erməni birləşmələri Xocavəndin Qaradağlı kəndini işqal etdi.1988-ci ildə süni şəkildə yaradılan Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başladığı dövrdən 17 fevral işqalına qədər Qaradağlı sakinləri mərdliklə yadelli işqalçılara dirəniş göstərdi.Ümumiyyətlə, bu münaqişənin ilkin vaxtlarında itkilərimizə, faciələrimizə nəzər yetirəndə görərik ki,bu ağrılı, bəzən tükürpədici soyqırımlarla nəticələnən olaylar dövlət idarəçiliyinin zəif olmasına, daxildəki hakimiyyət davasına bağlıdı. Bundan əlavə, xarici təsirləri də istisna etməməliyik. Heç kimə sirr deyil ki, SSRİ məkanında yenidənqurma, aşkarlıq siyasəti elan ediləndən sonra meydana çıxan milli münaqişələr Qərbin masson dairələri tərəfindən idarə olunurdu. Əsas məqsəd Sovet İttifaqını çökdürmək idi. Haylar isə yaranmış fürsətdən istifadə edərək xarici qüvvələrin maşası kimi öz absurd iddialarını (Böyük Ermənistan) gerçəkləşdirmək istədilər. Bu minvalla süni şəkildə yaradılan Qarabağ münaqişəsi Sovet dağılandan sonra "isti" fazaya keçərək müharibəyə çevrildi. Uğursuz çevriliş (QKÇP) cəhdindən sonra getdikcə zəifləyən Sovet İttifaqının rəhbərliyi Qarabağdakı vəziyyətə nəzarət etmək iqtidarında deyildi... 1991-ci ilin payızında Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh danışıqlarının müsbət nəticələnməsi ərəfəsində (Jeleznovodsk bəyannaməsi) 20 noyabrda Qarakənd səmasında vurulan vertolyot bütün ümidlərə son qoydu.

Qəribədir, Qarakənd faciəsi dolayısı ilə Qaradağlıya bağlı idi. 1991-ci ilin 20 noyabrında Qarabağda yaranmış vəziyyətlə bağlı Ağdamda yüksək səviyyədə müşavirə keçirildi. Müşavirə zamanı Qaradağlının 12 kilometrliyində yerləşən Xocavənd kəndindən Azərbaycan əhalisinin qovulması xəbəri gəldi. İclas iştirakşıları (Dövlət katibi Tofiq İsmaylov, Baş prokuror İsmət Qayıbov, dövlət müşaviri Məhəmməd Əsədov, baş nazirin müavini Zülfi Hacıyev, Prezidentin mətbuat katibi Osman Mirzəyev, millət vəkilləri Vaqif Cəfərov, Vəli Məmmədov) AzTv-nin çəkiliş qrupunun müşaiyəti ilə dərhal hadisə yerinə getmək qərarına gəldilər. Qaradağlı istiqamətinə yönələn vertalyot Qarakənd səmasında xainlərin raket atəşi ilə vuruldu. Məhz, bu qanlı hadisədən sonra ölkəmizin dövlət idarəçiliyində boşluğun yaranmasından istifadə edən məkrli düşmən sovetdən qalma rus qoşunlarının dəstəyi ilə Qarabağın işğalına başladı. 1988-ci ildən mühasirədə qalan Qaradağlı kəndi bütün mənfi amillərə baxmayaraq mərdliklə düşmənə sinə gərirdi. Necə ki, mənfur düşmən münaqişə başlayandan Ağdam-Xankəndi yolunu kəsmişdi, qaradağlılar da öz növbəsində Xankəndi-Martuni (indiki Xocavənd) yolunu blokadaya almışdılar. Ona görə hayların əsas məqsədlərindən biri, bəlkə də birincisi Qaradağlının müqavimətini qıraraq o yolu aşmaq idi. Onu da qeyd edim ki, 1100 nəfərlik kənd əhalisindən müharibə başlayandan sonra cəmi 118 nəfər qalmışdır. Qadınların, uşaqların əksəriyyəti kənddən çıxarılmışdı. Qaradağlının 4 tərəfində post qurulmuşdur. Postlarda keşik çəkən kənd sakinləri və Milli Ordunun könüllülərdən ibarət kiçik dəstəsi erməni quldurları ilə savaşırdı. Milli Ordunun əsgərlərinin arasında 1991-ci ilin noyabr ayından Qaradağlıya gələn qumbaraatan Eldar Arazov düşmənə aman vermədən sözün hərfi mənasında od qoyurdu. Belə ki, Eldar Qaradağlıda döyüşdüyü müddətdə qumbaraatanın sərrast atəşi ilə düşmənin xeyli sayda texnikasını (BTR və BMP) sıradan çıxarmışdı.

Nə yazıq ki, düşmənin sonuncu hücumu ərəfəsində Eldar kəndin İdarə adlanan yerində snayper gülləsinə tuş gələrək ağır yaralandı. Elə orada Eldar Arazov şəhidlik zirvəsinə ucaldı. Erməni quldurlarının son hücumu fevral ayının 15-dən 16-na keçən gecə başladı. Quvvəllər qeyri-bərabər idi, üstəlik qumbaraatan Eldar Arazovun yoxluğu qaradağlıların müdafiəsini zəiflətmişdi. Amma buna baxmayaraq Manvel Yegizaryanın başçılığı altında kəndə hücüm edən "Arabo"nun muzdlu quldurları cəsur qaradağlıların müqavimətini qıra bilmədilər. O zaman onlar həmişəki alçaq hiyləgərliklərinə əl ataraq danışıq aparmaq üçün ağ bayraq qaldırdılar. Hərbi sursatları bitmək üzrə olan qaradağlılara kəndi tərk etmək müqabilində Ağdamda əsir düşmüş ermənilərlə mübadiləsi təklif olundu. Bu təklifə razı olan kənd müdafiəçiləri silahlarını təhvil verdilər...və 118 nəfər sakin aldadılaraq Ağdama deyil, Xankəndinə əsir aparıldı. Üstəlik erməni qatilləri yolda “Bəylik Bağı” adlanan yerdə 33 nəfər gənci "Kamaz"dan düşürdərək gülləlləyib silos quyusuna atdı. Bu məqamda kənd sakini Telman Tağıyevin göstərdiyi şücaət dillərə dastan oldu.

O, ermənilərin "mərhəmətinə" inanmayaraq qoltuğunun altında F1 qumbarasının gizlətmişdi. Həmin anda maşından düşürdülən zaman Telman gizlətdiyi qumabaranı muzdlu qatillərin topasına atdı 10 erməni quldurunu gəbərdərək özü də şəhid oldu.

Qəhrəman Qaradağlı sakinləri Milli Ordumuzun döyüşçüləri ilə bərabər digər işğala məruz qalan yurd yerlərimizin (Xocalı, Kərkicahan, Daşaltı, Malıbəyli, Şuşa, Ağdam və s.) sakinləri kimi yağıya təslim olmayaraq qan uddurmuşdu. Dediklərimin sübutu kimi Qaradağlıda gəbərdilən muzdluların "xatirəsinə" ermənilər tərəfindən tikilən abidədir.

İşğal müddəti onillər boyu çəksə də, qisas zamanı gəldi. 44 günlük Vətən Müharibəsində Eldar Arazovun, Əlif Hacıyevin, Telman Tağıyevin və minlərlə digər şəhid qardaşlarımızın varisləri Qarabağı işğaldan azad etdi. 2023-cü ilin payızında isə şanlı Ordumuz Qarabağın dağlıq hissəsində hələ də "at oynadan" hay tör-töküntülərini məhv edərək 35 il davam edən münaqişəyə birdəfəlik son qoydu. Şəhidlərimizin ruhu şad oldu, Qaradağlının, Xocalının dağıdılan, viran edilən onlarla kənd və şəhərlərimizin qisası alındı. 200 il öncə Qarabağa köçürülən haylar əzəli torpaqlarımızdan rədd olub getdilər. İndi isə Qarabağı məskunlaşdırmaq, müharibə yaralarını sağaldaraq dinc həyata qayıtmaq hamımızın başlıca vəzifəsidir.

P.S. Bu yazının ərsəyə gəlməsində göstərdikləri dəstəyə görə Eldar Arazovun həyat yoldaşı Səkinə xanım Əliyeva, Oruc Əliyev, Şamxal Şirinov, Murad Quliyevin timsalında Qaradağlı sakinlərinə xüsusi minnətdarlığımızı bildiririk.