Adi boymadərən çoxillik, ot bitkisi olub hündürlüyü 20-80 (120) santimetrdir, çılpaq və bir qədər uzunsovdur. Azərbaycanda ağ (bozumtul) və sarı boymadərən növlərinə daha çox rast gəlinsə də tibbdə ağ (bozumtul) boymadərən tətbiq olunur.
Avropa, Qafqaz, Qərbi və Şərqi Sibir, Uzaq Şərq və Orta Asiyada geniş yayılıb. Azərbaycanda Böyük Qafqazın şərq və qərb zonaları, Kiçik Qafqazın şimal, mərkəz, cənubu və Lənkəran dağlıq ərazilərində bitir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının əsasən aşağı və orta dağlıq ərazilərində quru dərələrdə, çaybasar çəmənliklərdə, talalarda, yol kənarlarında, təzə salınmış meşə zolaqlarının ətraf ərazilərində və yaşayış məntəqələrinə yaxın yerlərdə 9 növü yayılıb.
Bitki çiçəkləmə fazasında (iyun və avqustun birinci yarısı) yarpaq və 15 sm uzunluğunda gövdələri, qalxanşəkilli çiçəkqrupu və 2 sm uzunluğunda səbətciyi kəsilməklə toplanılır. Kök və pöhrələrini qətiyyən qazaraq çıxarmaq olmaz. Bitkinin toplanıldığı sahələrin təkrar istismarı 1-2 ildən sonra mümkündür. Quru hava şəraitində toplanılmış xammalı qısa müddətdə qurutmağa çalışmaq lazımdır. Xammalın qurudulması havası yaxşı dəyişələn açıq çardaqlarda, kağız və ya parça üzərində sərməklə aparlır.
Otun və çiçəklərin tərkibində 0,8% efir yağı, başlıca komponent olan millefolid, xamazulin, acı maddə olan (axillin), aşı maddələr, K vitamani və flavonoidlər vardır. Yeraltı hissələrində və çiçəklərində flavanonlar, axıllein alkaloidi, kumarinlər, akonit turşusu, acı və aşı maddələr, qatran, üzvi turşular, inulin, asparagin, askorbin, mineral turşular, filloxinon, karotin və xolin vardır. Toxumların tərkibində 21% piyli yağlar, yarpaqlarının tərkibində 0,85% efir yağı, monoterpenoidlər 8-10% sineol, kamfora, tuyol, seskiterpenoidlər - axillin, kariofillin, azulen, mürəkkəb efirlər, L-borneol, β-pinen, L-limonen, tuyol və bornilasetat maddələrindən ibarətdir. Efir yağının tərkibində salisil, qarışqa, sirkə, izovalerian turşuları və K vitamini vardır.
Faydaları
Dəri xəstəliklərində
Boymadərənin tərkibindəki acı maddələr dəridə parazitlik edən mikroorqanizmlərə qarşı öldürücü təsir göstərir.
50 qram boymadərən 500 ml litr suda dəmlənir və ilıq şəkildə tənziflə bütün bədənə sürtülür. Yaxud 200 qram bitki 3 litr suda dəmlənir, hamam vannasına doldurulmuş isti suya əlavə edilir və 20 dəqiqə vanna qəbul edilir. Belə prosedur dəridə olan parazitləri məhv edir, pis qoxuları aradan qaldırır və dərini təravətləndirir. Qida borusu iltihabında, qastrit, kolit, qeyri-spesifik bağırsaq xorası kimi xəstəliklərdə boymadərən çayının qəbulu iltihab əleyhinə vasitə kimi əla nəticələr verir. Xəstələri uzun sürən hormonal müalicədən uzaq tutmaq üçün çox effektiv, həm də yan təsirləri olmayan bir vasitədir. Qeyri-spesifik bağırsaq xoralarında bir hissə boymadərən, bir hissə gülümbahar, bir hissə quşəppəyi bitkilərinin qarışığından hazırlanmış çay daha yaxşı nəticə verir. Tərkibi efirlərlə zəngin olduğundan çox təsirli yelqovucu və köp əleyhinə vasitə hesab olunur.
Qadın xəstəliklərində
Boymadərən qadınlarda aybaşı pozulmalarının qarşısını alır, pozulmuş sikli bərpa etmək üçün ən təsirli vasitə kimi istifadə olunur. Uşaqlıq yolundan iltihabi axıntıların və uşaqlıq boynu eroziyalarının müalicəsində istifadə olunur. Bu məqsədlə boymadərən dəmləməsi və ya 10%-li sulu dəmləməsi həm daxilə qəbul olunur, həm də uşaqlıq yolu şırınqa şəklində yuyulur. Menopauza dövründəki sıxıntıları aradan götürmək üçün dəmləməsi istifadə olunur. Qadın cinsiyyət sistemi ilə bağlı bütün iltihabi xəstəliklərdə dəmləməsi tətbiq edilir.
Qurd xəstəliklərində
Boymadərənin 10%-li dəmləməsi qurdqovucu kimi içilir. Bu məqsədlə bir həftə müddətində gündə üç dəfə yeməkdən əvvəl bir stəkan dəmləmə içilir.
Bronxitdə
200 qram boymadərən otu üyüdülərək toz halına salınır, üzərinə yarım kiloqram bal əlavə olunub məcun hazırlanır. Bu məcundan gündə 3 dəfə, 1 çay qaşığı yeməkdən əvvəl yeyilir. Səpgilərdə, sızanaqlarda, demodeksdə 1 xörək qaşığı boymadərən 1 stəkan suda dəmlənilir, soyudulur, səpgi yerləri gündə 4-5 dəfə dəmləmədə isladılmış pambıqla silinir. Demodeks gənələrinə öldürücü təsir göstərir. Bu nisbətdə hazırlanmış dəmləmə yaraların müalicəsində də effektlidir. Boymadərən otunun dəmləməsi böyük qan dövranı pozulmalarında da faydalıdır, əl və ayaqlarda olan soyuqluğu və üşüməni aradan qaldırır. Ürəkbulanma, burun qanamaları, konyuktivitdə istifadə olunur. Bütün iltihabi xəstəliklərdə sulu dəmləməsi daxilə qəbul olunur.
Bu bitki insan orqanizmini zəhərlərdən və tullantılardan təmizləyir, təzyiqi azaldır, venoz qan dövranını normallaşdırır, miokardın fəaliyyətini yaxşılaşdırır, baş ağrısını çəkib aparır və insana sakitləşdirici təsir göstərir. Adi boymadərən çayı sistit, yuxusuzluq, yanıq və sıyrıqlar zamanı da kara gəlir.
Böymədərən arağı -
Əgər sizdə mənşəyindən asılı olmayaraq köp varsa, onu müalicə etmək üçün xalq təbabətində çox gözəl bir üsul var.
Boymadərən arağını spirtli içki olan araqla müqayisə etməyin, bunu içəndə adam məst olmur, haram deyil, amma şəfalıdır. Boymadərən çox faydalı bir bitkidir. Onun bütün şəfalı xüsusiyyətləri suda dəmləməsində vardır. Boymadərən arağı sulu dəmləmədən fərqlənir. Boymadərən arağı istənilən ağır yeməyi həzm etməyə kömək edir. Yemək zamanı 2 xörək qaşığı içilsə, yeməkdən sonra heç bir köp əlamətləri olmur, mədə-bağırsağı işləməyə məcbur edir, bununla da sancı və köp əlamətlərini aradan götürür. Hətta bağırsaqlarında şiş xəstəliyi olanlar belə köpdən əziyyət çəkirlərsə, yenə də yemək zamanı 2-3 qaşıq içsələr köpdən azad olarlar. Dadı xoşa gəlmədikdə suya qarışdırıb içmək olar.
Avropa, Qafqaz, Qərbi və Şərqi Sibir, Uzaq Şərq və Orta Asiyada geniş yayılıb. Azərbaycanda Böyük Qafqazın şərq və qərb zonaları, Kiçik Qafqazın şimal, mərkəz, cənubu və Lənkəran dağlıq ərazilərində bitir. Naxçıvan Muxtar Respublikasının əsasən aşağı və orta dağlıq ərazilərində quru dərələrdə, çaybasar çəmənliklərdə, talalarda, yol kənarlarında, təzə salınmış meşə zolaqlarının ətraf ərazilərində və yaşayış məntəqələrinə yaxın yerlərdə 9 növü yayılıb.
Bitki çiçəkləmə fazasında (iyun və avqustun birinci yarısı) yarpaq və 15 sm uzunluğunda gövdələri, qalxanşəkilli çiçəkqrupu və 2 sm uzunluğunda səbətciyi kəsilməklə toplanılır. Kök və pöhrələrini qətiyyən qazaraq çıxarmaq olmaz. Bitkinin toplanıldığı sahələrin təkrar istismarı 1-2 ildən sonra mümkündür. Quru hava şəraitində toplanılmış xammalı qısa müddətdə qurutmağa çalışmaq lazımdır. Xammalın qurudulması havası yaxşı dəyişələn açıq çardaqlarda, kağız və ya parça üzərində sərməklə aparlır.
Otun və çiçəklərin tərkibində 0,8% efir yağı, başlıca komponent olan millefolid, xamazulin, acı maddə olan (axillin), aşı maddələr, K vitamani və flavonoidlər vardır. Yeraltı hissələrində və çiçəklərində flavanonlar, axıllein alkaloidi, kumarinlər, akonit turşusu, acı və aşı maddələr, qatran, üzvi turşular, inulin, asparagin, askorbin, mineral turşular, filloxinon, karotin və xolin vardır. Toxumların tərkibində 21% piyli yağlar, yarpaqlarının tərkibində 0,85% efir yağı, monoterpenoidlər 8-10% sineol, kamfora, tuyol, seskiterpenoidlər - axillin, kariofillin, azulen, mürəkkəb efirlər, L-borneol, β-pinen, L-limonen, tuyol və bornilasetat maddələrindən ibarətdir. Efir yağının tərkibində salisil, qarışqa, sirkə, izovalerian turşuları və K vitamini vardır.
Faydaları
Dəri xəstəliklərində
Boymadərənin tərkibindəki acı maddələr dəridə parazitlik edən mikroorqanizmlərə qarşı öldürücü təsir göstərir.
50 qram boymadərən 500 ml litr suda dəmlənir və ilıq şəkildə tənziflə bütün bədənə sürtülür. Yaxud 200 qram bitki 3 litr suda dəmlənir, hamam vannasına doldurulmuş isti suya əlavə edilir və 20 dəqiqə vanna qəbul edilir. Belə prosedur dəridə olan parazitləri məhv edir, pis qoxuları aradan qaldırır və dərini təravətləndirir. Qida borusu iltihabında, qastrit, kolit, qeyri-spesifik bağırsaq xorası kimi xəstəliklərdə boymadərən çayının qəbulu iltihab əleyhinə vasitə kimi əla nəticələr verir. Xəstələri uzun sürən hormonal müalicədən uzaq tutmaq üçün çox effektiv, həm də yan təsirləri olmayan bir vasitədir. Qeyri-spesifik bağırsaq xoralarında bir hissə boymadərən, bir hissə gülümbahar, bir hissə quşəppəyi bitkilərinin qarışığından hazırlanmış çay daha yaxşı nəticə verir. Tərkibi efirlərlə zəngin olduğundan çox təsirli yelqovucu və köp əleyhinə vasitə hesab olunur.
Qadın xəstəliklərində
Boymadərən qadınlarda aybaşı pozulmalarının qarşısını alır, pozulmuş sikli bərpa etmək üçün ən təsirli vasitə kimi istifadə olunur. Uşaqlıq yolundan iltihabi axıntıların və uşaqlıq boynu eroziyalarının müalicəsində istifadə olunur. Bu məqsədlə boymadərən dəmləməsi və ya 10%-li sulu dəmləməsi həm daxilə qəbul olunur, həm də uşaqlıq yolu şırınqa şəklində yuyulur. Menopauza dövründəki sıxıntıları aradan götürmək üçün dəmləməsi istifadə olunur. Qadın cinsiyyət sistemi ilə bağlı bütün iltihabi xəstəliklərdə dəmləməsi tətbiq edilir.
Qurd xəstəliklərində
Boymadərənin 10%-li dəmləməsi qurdqovucu kimi içilir. Bu məqsədlə bir həftə müddətində gündə üç dəfə yeməkdən əvvəl bir stəkan dəmləmə içilir.
Bronxitdə
200 qram boymadərən otu üyüdülərək toz halına salınır, üzərinə yarım kiloqram bal əlavə olunub məcun hazırlanır. Bu məcundan gündə 3 dəfə, 1 çay qaşığı yeməkdən əvvəl yeyilir. Səpgilərdə, sızanaqlarda, demodeksdə 1 xörək qaşığı boymadərən 1 stəkan suda dəmlənilir, soyudulur, səpgi yerləri gündə 4-5 dəfə dəmləmədə isladılmış pambıqla silinir. Demodeks gənələrinə öldürücü təsir göstərir. Bu nisbətdə hazırlanmış dəmləmə yaraların müalicəsində də effektlidir. Boymadərən otunun dəmləməsi böyük qan dövranı pozulmalarında da faydalıdır, əl və ayaqlarda olan soyuqluğu və üşüməni aradan qaldırır. Ürəkbulanma, burun qanamaları, konyuktivitdə istifadə olunur. Bütün iltihabi xəstəliklərdə sulu dəmləməsi daxilə qəbul olunur.
Bu bitki insan orqanizmini zəhərlərdən və tullantılardan təmizləyir, təzyiqi azaldır, venoz qan dövranını normallaşdırır, miokardın fəaliyyətini yaxşılaşdırır, baş ağrısını çəkib aparır və insana sakitləşdirici təsir göstərir. Adi boymadərən çayı sistit, yuxusuzluq, yanıq və sıyrıqlar zamanı da kara gəlir.
Böymədərən arağı -
Əgər sizdə mənşəyindən asılı olmayaraq köp varsa, onu müalicə etmək üçün xalq təbabətində çox gözəl bir üsul var.
Boymadərən arağını spirtli içki olan araqla müqayisə etməyin, bunu içəndə adam məst olmur, haram deyil, amma şəfalıdır. Boymadərən çox faydalı bir bitkidir. Onun bütün şəfalı xüsusiyyətləri suda dəmləməsində vardır. Boymadərən arağı sulu dəmləmədən fərqlənir. Boymadərən arağı istənilən ağır yeməyi həzm etməyə kömək edir. Yemək zamanı 2 xörək qaşığı içilsə, yeməkdən sonra heç bir köp əlamətləri olmur, mədə-bağırsağı işləməyə məcbur edir, bununla da sancı və köp əlamətlərini aradan götürür. Hətta bağırsaqlarında şiş xəstəliyi olanlar belə köpdən əziyyət çəkirlərsə, yenə də yemək zamanı 2-3 qaşıq içsələr köpdən azad olarlar. Dadı xoşa gəlmədikdə suya qarışdırıb içmək olar.
