Tarix boyu bir çox cəmiyyətlərdə din sosial sabitliyi qorumaq üçün bir vasitə kimi istifadə edilib. Xüsusilə, güclü sosial dəstək sistemləri olmayan və ya zəif iqtisadiyyata malik olan ölkələrdə din adamlarının kasıblığın bir fəzilət olduğunu vurğulaması təsadüfi olmayıb. Bunun daxilində siyasi manipulyasiyalar: Hakimiyyətlər sosial ədalətsizliyə etirazların qarşısını almaq üçün din adamlarını istifadə edə bilib.
İqtisadi təsir: Əgər bir cəmiyyətdə iqtisadi vəziyyət ağırdırsa, insanlara kasıblığın bir imtahan və fəzilət olduğunu qəbul etdirmək onların üsyan etməsinin qarşısını alır.
Din və dövlətdən gələn ortaq mesaj: Əgər dövlət sosial rifahı təmin edə bilmirsə, din adamları xalqı sakitləşdirmək üçün kasıblığın bir dəyər olduğunu vurğulayır.
Ancaq maraqlıdır ki, İslamın özündə belə bir şey varmı? Təbii ki, yoxdur. Əksinə, peyğəmbərimiz (s.ə.s) zəngin olub başqalarına kömək etməyi, işləməyi və ruzi qazanmağı tövsiyə edib. Amma zamanla bu mesajın müəyyən siyasi məqsədlərlə təhrif edildiyini görmək mümkündür.
Xristianlıqda və yəhudilikdə yoxsulluğun bir fəzilət olduğu və yoxsulların axirətdə daha üstün mövqedə olacağı fikri daha açıq şəkildə ifadə olunur. Xüsusilə, İncilin bir çox hissəsində yoxsulların cənnətə daha yaxın olduğu vurğulanır.
İslamda isə yoxsulluq nə təriflənir, nə də mədh edilir. Əksinə, Quran yoxsullara kömək etməyi, onların haqqını verməyi əmr edir. Amma eyni zamanda müsəlmanlara çalışqan olmağı, ruzi qazanmağı və yoxsulluqdan qurtulmağı da tövsiyə edir.
Maraqlı məqam: Din alimləri bəzən yoxsulluğun səbr və təqva ilə əlaqələndirilməsinə üstünlük verirlər. Lakin bu, insanların fəqir olmağa təşviq edilməsi demək deyil. Əksinə, Quran insanı çalışqan olmağa və başqalarına kömək etməyə yönləndirir.
İncilin bir çox hissəsində kasıblıq, səbr və dözümlülük haqqında ayələr var. Xüsusilə, İsa Məsihin kasıblara qarşı mərhəmətli və ədalətli yanaşması vurğulanır. Bir neçə nümunə:
Matta 5:3 – "Nə bəxtiyardır ruhən kasıb olanlar! Çünki Səmavi Padşahlıq onlarındır."
Burada "ruhi kasıblıq" dedikdə, Allahın lütfünə möhtac olan və ona ürəkdən bağlı insanlar nəzərdə tutulur.
Luka 6:20 – "İsa şagirdlərinə baxaraq dedi: ‘Ey kasıblar, nə bəxtiyarsınız! Çünki Allahın Padşahlığı sizindir.’"
Bu ayədə kasıbların Allahın krallığında mükafat alacağına dair bir vəd var.
İbranilərə 13:5 – "Həyatınız pul sevgisindən uzaq olsun, əldə olanla kifayətlənin. Çünki Allah deyib: ‘Mən səni heç vaxt tərk etmərəm, səni heç vaxt atmaram.’"
Bu ayə insanları dünyəvi var-dövlətə aludə olmamağa və daha çox mənəvi dəyərlərə önəm verməyə çağırır.
Bu və buna bənzər ayələr İncilin kasıblıq və səbr mövzusuna necə yanaşdığını göstərir.
Tövrata nəzər salsaq (yəni, Yəhudi Tanaxında, əsasən Tövrat və Hikmət kitablarında) kasıblıq, səbr və dözümlülük mövzusuna dair bir çox ayə var. Bəzi nümunələr:
Məsəllər 19:17 – "Kasıblara mərhəmət göstərən Rəbbə borc verir, O da onun yaxşılığını əvəz edər."
Hz.Davuda enən Zəbura nəzər salsaq,
Əyyub 1:21 – "Mən anamın bətnindən çılpaq çıxdım, çılpaq da qayıdacağam. Rəbb verdi, Rəbb aldı. Rəbbin adı mübarək olsun!"
Əyyubun kasıblıq və çətinliklər qarşısında səbir etməsi və Allaha güvənməsi göstərilir.
Məsəllər 28:6 – "Düz yolda gedən kasıb, əyri yolda olan varlıdan yaxşıdır."
Zəbur 12:5 – "Kasıbların iztirabı və yoxsulların ah-naləsi üzündən Mən indi hərəkət edəcəyəm"–deyir Rəbb. "Onları istədikləri təhlükəsizliyə qovuşduracağam."
Zəbur 34:6 – "Bu kasıb Rəbbə fəryad etdi, O da onu eşitdi, bütün bəlalarından qurtardı."
Allahın kasıbların dualarına cavab verdiyi göstərilir.
Zəbur 40:1 – "Mən səbrlə Rəbbi gözlədim, O da mənə tərəf əyildi və fəryadımı eşitdi."
Zəburun əsas mesajı budur ki, kasıblar və çətinlik çəkənlər Allaha güvənsələr, O, onlara kömək edəcək və səbrin mükafatını verəcək.
Quranda yoxsulluq və kasıblıq haqqında ayələr
1. Allah yoxsullara kömək etməyi əmr edir
“Sizin mallarınızda möhtac və yoxsulların haqqı vardır.”
(Zariyat, 19)
“Səndən nəyi infaq edəcəklərini soruşurlar. De: ‘Ehtiyacdan artıq qalanı.’”
(Bəqərə, 219)
Bu ayələr göstərir ki, yoxsullara kömək etmək hər bir insanın borcudur və onların haqqı var.
2. Yoxsulluq və zəkat haqqında
“Sədəqələr (zəkat) ancaq yoxsullar, fəqirlər, zəkat işində çalışanlar, qəlbləri İslama isinişənlər, borclular, Allah yolunda olanlar və yolda qalanlar üçündür.”
(Tövbə, 60)
Allah zəkatın və sədəqənin yoxsullara çatdırılmasını əmr edir.
3. Yoxsullara kömək etməyənlərin aqibəti
“Yetimi itələyən və kasıba yemək verməyə təşviq etməyən adamın vay halına!”
(Maun, 2-3)
“Mal-dövlət yığıb onu sayan adamın vay halına! O elə bilir ki, malı onu əbədi saxlayacaq. Xeyr! O, Hutəmə atılacaq!”
(Hüməzə, 2-4)
Bu ayələr göstərir ki, yoxsullara kömək etməyənlər Allahın qəzəbinə düçar olacaqlar.
4. Allah yoxsulların ruzisini artıracaq
“Kim Allahdan qorxarsa, Allah ona çıxış yolu bəxş edər. Onu ummadığı yerdən ruzi ilə təmin edər.”
(Talaq, 2-3)
Allah yoxsullara səbirli olmağı və Ona güvənməyi tövsiyə edir.
5. İsraf etməmək və yoxsulluğa düşməmək haqqında.
“Əlini boynuna bağlama (xəsis olma), onu tamamilə açıb israf da etmə. Sonra qınanmış və peşman olmuş vəziyyətə düşərsən.”
(İsra, 29)
Bu ayə göstərir ki, nə xəsislik etmək, nə də israf etmək doğrudur.
6. Yetimlərin və yoxsulların haqqını yeməmək
“Yetimin malına toxunmayın, yalnız yaxşı niyyətlə istifadə edə bilərsiniz.”
(İsra, 34)
Bu ayə yoxsul və yetimlərin hüquqlarını qorumağın vacibliyini bildirir.
7. Səbir edən yoxsullara Allahın müjdəsi
“Həqiqətən, çətinlikdən sonra asanlıq gəlir.”
(İnşirah, 6)
“Səbir edənləri müjdələ!”
(Bəqərə, 155)
Allah yoxsulluğun keçici olduğunu və səbir edənlərin mükafatlandırılacağını bildirir.
Nəticə
Quranda yoxsulluqla bağlı ayələr göstərir ki:
Yoxsullara kömək etmək vacibdir.
Zəkat və sədəqə yoxsulluğu aradan qaldırmaq üçündür.
Yoxsullara kömək etməyənlər axirətdə cəzalanacaq.
Allah yoxsullara ummadıqları yerdən ruzi verəcək.
İsraf etməmək və malı düzgün xərcləmək lazımdır.
Allah yoxsullara səbir etməyi, zəkat və sədəqə ilə cəmiyyətdə bərabərlik yaratmağı əmr edir. Allah yoxsullara axirətdə cənnət vəd eləmir. Quran-Kərimdən başqa bütün səmavi kitablarda yoxsullara axirət vədi verilsə də, Quran yoxsullara daha çox yardım etməyi tövsiyyə edir, nəinki cənnətlə müjdələmək. Bəs niyə islamda bir çox din adamları kasıblığı, yoxsulluğu bu qədər insanlara sevdirməyə çalışır? Nə səbəbə yoxsulluğun bir fəzilət və imtahan olması propakandası aparılır? Qeyri-dinlərdə kasıblıq axirət həyatında önəmli ola-ola niyə qeyri-din adamları kasıblığı öz cəmiyyətlərinə sevdirmirlər, məhz bəzi islam din adamları öz toplumlarına kasıblığı sevdirməyə çalışırlar?
Bəzən cavabını bildiyimiz suallar da çoxdur. Təəssüf….
Fərid Əmiraslanov,
Mədəniyyət işləri üzrə direktor müavini.
AYMEDİACOMPANY.AZ
İqtisadi təsir: Əgər bir cəmiyyətdə iqtisadi vəziyyət ağırdırsa, insanlara kasıblığın bir imtahan və fəzilət olduğunu qəbul etdirmək onların üsyan etməsinin qarşısını alır.
Din və dövlətdən gələn ortaq mesaj: Əgər dövlət sosial rifahı təmin edə bilmirsə, din adamları xalqı sakitləşdirmək üçün kasıblığın bir dəyər olduğunu vurğulayır.
Ancaq maraqlıdır ki, İslamın özündə belə bir şey varmı? Təbii ki, yoxdur. Əksinə, peyğəmbərimiz (s.ə.s) zəngin olub başqalarına kömək etməyi, işləməyi və ruzi qazanmağı tövsiyə edib. Amma zamanla bu mesajın müəyyən siyasi məqsədlərlə təhrif edildiyini görmək mümkündür.
Xristianlıqda və yəhudilikdə yoxsulluğun bir fəzilət olduğu və yoxsulların axirətdə daha üstün mövqedə olacağı fikri daha açıq şəkildə ifadə olunur. Xüsusilə, İncilin bir çox hissəsində yoxsulların cənnətə daha yaxın olduğu vurğulanır.
İslamda isə yoxsulluq nə təriflənir, nə də mədh edilir. Əksinə, Quran yoxsullara kömək etməyi, onların haqqını verməyi əmr edir. Amma eyni zamanda müsəlmanlara çalışqan olmağı, ruzi qazanmağı və yoxsulluqdan qurtulmağı da tövsiyə edir.
Maraqlı məqam: Din alimləri bəzən yoxsulluğun səbr və təqva ilə əlaqələndirilməsinə üstünlük verirlər. Lakin bu, insanların fəqir olmağa təşviq edilməsi demək deyil. Əksinə, Quran insanı çalışqan olmağa və başqalarına kömək etməyə yönləndirir.
İncilin bir çox hissəsində kasıblıq, səbr və dözümlülük haqqında ayələr var. Xüsusilə, İsa Məsihin kasıblara qarşı mərhəmətli və ədalətli yanaşması vurğulanır. Bir neçə nümunə:
Matta 5:3 – "Nə bəxtiyardır ruhən kasıb olanlar! Çünki Səmavi Padşahlıq onlarındır."
Burada "ruhi kasıblıq" dedikdə, Allahın lütfünə möhtac olan və ona ürəkdən bağlı insanlar nəzərdə tutulur.
Luka 6:20 – "İsa şagirdlərinə baxaraq dedi: ‘Ey kasıblar, nə bəxtiyarsınız! Çünki Allahın Padşahlığı sizindir.’"
Bu ayədə kasıbların Allahın krallığında mükafat alacağına dair bir vəd var.
İbranilərə 13:5 – "Həyatınız pul sevgisindən uzaq olsun, əldə olanla kifayətlənin. Çünki Allah deyib: ‘Mən səni heç vaxt tərk etmərəm, səni heç vaxt atmaram.’"
Bu ayə insanları dünyəvi var-dövlətə aludə olmamağa və daha çox mənəvi dəyərlərə önəm verməyə çağırır.
Bu və buna bənzər ayələr İncilin kasıblıq və səbr mövzusuna necə yanaşdığını göstərir.
Tövrata nəzər salsaq (yəni, Yəhudi Tanaxında, əsasən Tövrat və Hikmət kitablarında) kasıblıq, səbr və dözümlülük mövzusuna dair bir çox ayə var. Bəzi nümunələr:
Məsəllər 19:17 – "Kasıblara mərhəmət göstərən Rəbbə borc verir, O da onun yaxşılığını əvəz edər."
Hz.Davuda enən Zəbura nəzər salsaq,
Əyyub 1:21 – "Mən anamın bətnindən çılpaq çıxdım, çılpaq da qayıdacağam. Rəbb verdi, Rəbb aldı. Rəbbin adı mübarək olsun!"
Əyyubun kasıblıq və çətinliklər qarşısında səbir etməsi və Allaha güvənməsi göstərilir.
Məsəllər 28:6 – "Düz yolda gedən kasıb, əyri yolda olan varlıdan yaxşıdır."
Zəbur 12:5 – "Kasıbların iztirabı və yoxsulların ah-naləsi üzündən Mən indi hərəkət edəcəyəm"–deyir Rəbb. "Onları istədikləri təhlükəsizliyə qovuşduracağam."
Zəbur 34:6 – "Bu kasıb Rəbbə fəryad etdi, O da onu eşitdi, bütün bəlalarından qurtardı."
Allahın kasıbların dualarına cavab verdiyi göstərilir.
Zəbur 40:1 – "Mən səbrlə Rəbbi gözlədim, O da mənə tərəf əyildi və fəryadımı eşitdi."
Zəburun əsas mesajı budur ki, kasıblar və çətinlik çəkənlər Allaha güvənsələr, O, onlara kömək edəcək və səbrin mükafatını verəcək.
Quranda yoxsulluq və kasıblıq haqqında ayələr
1. Allah yoxsullara kömək etməyi əmr edir
“Sizin mallarınızda möhtac və yoxsulların haqqı vardır.”
(Zariyat, 19)
“Səndən nəyi infaq edəcəklərini soruşurlar. De: ‘Ehtiyacdan artıq qalanı.’”
(Bəqərə, 219)
Bu ayələr göstərir ki, yoxsullara kömək etmək hər bir insanın borcudur və onların haqqı var.
2. Yoxsulluq və zəkat haqqında
“Sədəqələr (zəkat) ancaq yoxsullar, fəqirlər, zəkat işində çalışanlar, qəlbləri İslama isinişənlər, borclular, Allah yolunda olanlar və yolda qalanlar üçündür.”
(Tövbə, 60)
Allah zəkatın və sədəqənin yoxsullara çatdırılmasını əmr edir.
3. Yoxsullara kömək etməyənlərin aqibəti
“Yetimi itələyən və kasıba yemək verməyə təşviq etməyən adamın vay halına!”
(Maun, 2-3)
“Mal-dövlət yığıb onu sayan adamın vay halına! O elə bilir ki, malı onu əbədi saxlayacaq. Xeyr! O, Hutəmə atılacaq!”
(Hüməzə, 2-4)
Bu ayələr göstərir ki, yoxsullara kömək etməyənlər Allahın qəzəbinə düçar olacaqlar.
4. Allah yoxsulların ruzisini artıracaq
“Kim Allahdan qorxarsa, Allah ona çıxış yolu bəxş edər. Onu ummadığı yerdən ruzi ilə təmin edər.”
(Talaq, 2-3)
Allah yoxsullara səbirli olmağı və Ona güvənməyi tövsiyə edir.
5. İsraf etməmək və yoxsulluğa düşməmək haqqında.
“Əlini boynuna bağlama (xəsis olma), onu tamamilə açıb israf da etmə. Sonra qınanmış və peşman olmuş vəziyyətə düşərsən.”
(İsra, 29)
Bu ayə göstərir ki, nə xəsislik etmək, nə də israf etmək doğrudur.
6. Yetimlərin və yoxsulların haqqını yeməmək
“Yetimin malına toxunmayın, yalnız yaxşı niyyətlə istifadə edə bilərsiniz.”
(İsra, 34)
Bu ayə yoxsul və yetimlərin hüquqlarını qorumağın vacibliyini bildirir.
7. Səbir edən yoxsullara Allahın müjdəsi
“Həqiqətən, çətinlikdən sonra asanlıq gəlir.”
(İnşirah, 6)
“Səbir edənləri müjdələ!”
(Bəqərə, 155)
Allah yoxsulluğun keçici olduğunu və səbir edənlərin mükafatlandırılacağını bildirir.
Nəticə
Quranda yoxsulluqla bağlı ayələr göstərir ki:
Yoxsullara kömək etmək vacibdir.
Zəkat və sədəqə yoxsulluğu aradan qaldırmaq üçündür.
Yoxsullara kömək etməyənlər axirətdə cəzalanacaq.
Allah yoxsullara ummadıqları yerdən ruzi verəcək.
İsraf etməmək və malı düzgün xərcləmək lazımdır.
Allah yoxsullara səbir etməyi, zəkat və sədəqə ilə cəmiyyətdə bərabərlik yaratmağı əmr edir. Allah yoxsullara axirətdə cənnət vəd eləmir. Quran-Kərimdən başqa bütün səmavi kitablarda yoxsullara axirət vədi verilsə də, Quran yoxsullara daha çox yardım etməyi tövsiyyə edir, nəinki cənnətlə müjdələmək. Bəs niyə islamda bir çox din adamları kasıblığı, yoxsulluğu bu qədər insanlara sevdirməyə çalışır? Nə səbəbə yoxsulluğun bir fəzilət və imtahan olması propakandası aparılır? Qeyri-dinlərdə kasıblıq axirət həyatında önəmli ola-ola niyə qeyri-din adamları kasıblığı öz cəmiyyətlərinə sevdirmirlər, məhz bəzi islam din adamları öz toplumlarına kasıblığı sevdirməyə çalışırlar?
Bəzən cavabını bildiyimiz suallar da çoxdur. Təəssüf….
Fərid Əmiraslanov,
Mədəniyyət işləri üzrə direktor müavini.
AYMEDİACOMPANY.AZ
