Firudin Məhəmməd oğlu Şuşinski 1925-ci ildə Azərbaycanın gözəl guşələrindən olan, Qarabağın tacı sayılan Şuşa şəhərində anadan olub.
Oğlunda musiqiyə hədsiz sevgi görən Məhəmməd kişi 1931-ci ildə Firudini Şuşa musiqi məktəbində təhsil almağa qoyur. Üç il burada təhsil alandan sonra yüksək musiqi istedadına baxmayaraq orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirib, sənədlərini Azərbaycan Dövlət Darülfünün (Universitet) tarix fakültəsinə verir. Hələ universitetin II kurs tələbəsi olan Firudin bəy SSRİ Ali məktəb və elmi müəssisə işçiləri ittifaqının Azərbaycan Respublika komitəsi, Bakı şəhəri ali məktəb tələbələrinin II ümumşəhər elmi konfransında iştirak edir. Həmin konfransda Azərbaycan EA-nın akademikləri, professorları da iştirak ediblər. Konfrans qarşısında tələbələr bölmə rəhbərlərinin nəzarəti altında arxiv materiallarından, bədii ədəbiyyatdan və müxtəlif elmi məcmuələrdən istifadə edərək seçilən mövzular ətrafında mükəmməl məruzələr hazırlayıblar.
Konfransda 78 məruzə oxunur. Həmin məruzələr içərisində yalnız gənc Firudinin "Vaqif bir dövlət xadimi kimi" mövzusu I mükafata layiq görülür.
Bu məqalə sonralar müəllifin ilk mətbu əsəri olur.
Tələbəlik illərindən Firudin bəy öz fenomen yaddaşını ictimai elmləri dərindən mənimsəməsinə sərf edib. O hələ birinci kursdan tarix, fəlsəfə, ədəbiyyat fənlərinin dərindən mənimsənilməsinə (xüsusilə klassik və aşıq ədəbiyyatını), "incəsənətin son sözü" (H.Heyne) olan muğamların yaranması, onun ifaçıları haqqında maraqlı məlumatlar toplanmasına sərf edib. O, ölkəmizin şəhərlərini, obalarını qarış-qarış gəzib, unudulmuş muğam ifaçıları haqqında qələmə alacağı yazılarına yeni-yeni materiallar toplayıb.
Üzdəniraq qonşu xalqın davamlı cəhdlərini əngəlləmək, onların qarşısına sədd çəkmək, musiqimizi yad əllərə verməmək üçün 40 illik yaradıcılığını Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixinin dərindən tədqiqinə və təbliğinə sərf etmiş Firudin Şuşinski ömrünün sonuna qədər buna sadiq qalıb. O, Azərbaycan musiqi tarixini araşdırıb tədqiq etməklə yeni bir era yaradıb.
F.Şuşinski həyatında bir çox ilklərə imza atanlardan olub. O, ilk dəfə olaraq Azərbaycan radio dalğalarında, televiziya ekranında xalqımıza məlum olmayan klassik muğam ifaçıları haqqında verilişlər hazırlayıb. F.Şuşinskinin müəllifi və aparıcısı olduğu verilişlərdəki çıxışlarında ustad sənətkarlarımızın qrammofon vallarına yazılmış ifaları və həyatları haqqında maraqlı hadisələrlə tanış oluruq.
Təsadüfi deyil ki, Firudin bəy həmçinin vaxtaşırı az tanınan ifaçıları verilişə dəvət edər, onlara geniş yer verər və yaradıcılıqları haqqında fikirlərini söylərdi. Həmin ifaçılar bu verilişlərdən sonra xalq arasında daha da populyarlaşardılar. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın xalq artisti, mərhum kamança ustası Habil Əliyevi radio dalğalarına dəvət edən, onun haqqında ilk dəfə məqalə yazan məhz F.Şuşinski olub. F.Şuşinski gənc istedadların qayğısına qalar, onların inkişafında mühüm rol oynayıb. Onun ən çox sevdiyi, gələcəyinə inandığı Azərbaycanın Xalq artisti, xalqımızın sevimli sənətkarı, muğamlarımızı öz bənzərsiz ifası ilə dünyanın hər yerində tanıtdıran Alim Qasımov olub. Azərbaycan radiosunun musiqi verilişləri redaksiyasının təşəbbüsü ilə F.Şuşinskinin hazırladığı "Muğam konserti” rubrikası ilə verilən verilişləri yenilik idi.
F.Şuşinski daha bir ilkə imza atır. İllərlə qəlbində gəzdirdiyi ilk dəfə Şuşa haqqında yazılmış əsərini 1962-ci ildə nəşr etdirir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində mühüm bir hadisəyə çevrilən "Şuşa” kitabı rus dilinə tərcümə edilənə qədər oxucular, tarixçilər tərəfindən təqdir olunur, əsərə yüksək qiymət verilib. Bu tarixi əsər artıq əl-əl gəzməyə başlayıb.
"Şuşa” 1968-ci ildə rus dilinə tərcümə ediləndən sonra A.İ.Mikoyan başda olmaqla Moskvada vəzifədə oturan bir qrup ermənilər əsərə görə respublikanın rəhbərliyindən F.Şuşinskinin cəzalandırılması üçün ciddi tədbirlər görülməsini tələb edirlər. Səbəb isə Azərbaycan xalqının qatı düşmənləri, daşnak partiyasının köpəklərindən olan general Andronik, Dro, Nejde, Tevan və başqalarına qarşı F.Şuşinskinin sərt və barışmaz mövqeyi idi. Bununla da kitab böyük hay-küyə səbəb olur.
Müəllifin bu əsəri türk xalqlarının qatı düşməni Andronikin İrəvanda heykəlini qoymağa hazırlaşanlara qarşı bir etiraz səsi idi. F.Şuşinskinin araşdırmaları nəticəsində Azərbaycan xanəndəlik sənətinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri, "Şərq musiqisinin peyğəmbəri”, opera səhnəmizin ilk aktyoru Cabbar Qaryağdıoğlu haqqında yazdığı əsər meydana gəlir.
Tədqiqatçı-alim bir-birinin ardınca "Seyid Şuşinski”, "Xan Şuşinski” əsərlərini yazıb bitirdikdən sonra Azərbaycan musiqi tarixində hadisəyə çevriləcək "Azərbaycan xalq musiqiçiləri” (redaktoru Teymur Əhmədov) adlı monumental kitabını nəşr etdirir.
Muğam ifaçılarının arayıb-araşdırılmasında yorulmadan çalışan, heç kəsdən maddi kömək gözləmədən ömrünü keçmiş MDB ölkələrinin arxivlərində, kitabxanalarında keçirən, hər bir yeni tapıntıya görə uşaq kimi sevinən görkəmli tədqiqatçı-alim, Əməkdar incəsənət xadimi Firudin Şuşinskinin musiqi mədəniyyətimizə verdiyi töhfə heç nə ilə müqayisəyə gəlməzdir. Biz onun zəhmətinin bəhrəsini radio dalğalarında, televiziya ekranlarında mütəmadi çıxışlarında, vaxtaşarı mətbuat səhifələrində dərc etdirdiyi məqalələrində, qalın-qalın kitablarında görür və bununla da klassik ifaçılarımız haqqında müəyyən biliyə sahib oluruq.
Aslan Kənan
Oğlunda musiqiyə hədsiz sevgi görən Məhəmməd kişi 1931-ci ildə Firudini Şuşa musiqi məktəbində təhsil almağa qoyur. Üç il burada təhsil alandan sonra yüksək musiqi istedadına baxmayaraq orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirib, sənədlərini Azərbaycan Dövlət Darülfünün (Universitet) tarix fakültəsinə verir. Hələ universitetin II kurs tələbəsi olan Firudin bəy SSRİ Ali məktəb və elmi müəssisə işçiləri ittifaqının Azərbaycan Respublika komitəsi, Bakı şəhəri ali məktəb tələbələrinin II ümumşəhər elmi konfransında iştirak edir. Həmin konfransda Azərbaycan EA-nın akademikləri, professorları da iştirak ediblər. Konfrans qarşısında tələbələr bölmə rəhbərlərinin nəzarəti altında arxiv materiallarından, bədii ədəbiyyatdan və müxtəlif elmi məcmuələrdən istifadə edərək seçilən mövzular ətrafında mükəmməl məruzələr hazırlayıblar.
Konfransda 78 məruzə oxunur. Həmin məruzələr içərisində yalnız gənc Firudinin "Vaqif bir dövlət xadimi kimi" mövzusu I mükafata layiq görülür.
Bu məqalə sonralar müəllifin ilk mətbu əsəri olur.
Tələbəlik illərindən Firudin bəy öz fenomen yaddaşını ictimai elmləri dərindən mənimsəməsinə sərf edib. O hələ birinci kursdan tarix, fəlsəfə, ədəbiyyat fənlərinin dərindən mənimsənilməsinə (xüsusilə klassik və aşıq ədəbiyyatını), "incəsənətin son sözü" (H.Heyne) olan muğamların yaranması, onun ifaçıları haqqında maraqlı məlumatlar toplanmasına sərf edib. O, ölkəmizin şəhərlərini, obalarını qarış-qarış gəzib, unudulmuş muğam ifaçıları haqqında qələmə alacağı yazılarına yeni-yeni materiallar toplayıb.
Üzdəniraq qonşu xalqın davamlı cəhdlərini əngəlləmək, onların qarşısına sədd çəkmək, musiqimizi yad əllərə verməmək üçün 40 illik yaradıcılığını Azərbaycan musiqi mədəniyyəti tarixinin dərindən tədqiqinə və təbliğinə sərf etmiş Firudin Şuşinski ömrünün sonuna qədər buna sadiq qalıb. O, Azərbaycan musiqi tarixini araşdırıb tədqiq etməklə yeni bir era yaradıb.
F.Şuşinski həyatında bir çox ilklərə imza atanlardan olub. O, ilk dəfə olaraq Azərbaycan radio dalğalarında, televiziya ekranında xalqımıza məlum olmayan klassik muğam ifaçıları haqqında verilişlər hazırlayıb. F.Şuşinskinin müəllifi və aparıcısı olduğu verilişlərdəki çıxışlarında ustad sənətkarlarımızın qrammofon vallarına yazılmış ifaları və həyatları haqqında maraqlı hadisələrlə tanış oluruq.
Təsadüfi deyil ki, Firudin bəy həmçinin vaxtaşırı az tanınan ifaçıları verilişə dəvət edər, onlara geniş yer verər və yaradıcılıqları haqqında fikirlərini söylərdi. Həmin ifaçılar bu verilişlərdən sonra xalq arasında daha da populyarlaşardılar. Təsadüfi deyil ki, Azərbaycanın xalq artisti, mərhum kamança ustası Habil Əliyevi radio dalğalarına dəvət edən, onun haqqında ilk dəfə məqalə yazan məhz F.Şuşinski olub. F.Şuşinski gənc istedadların qayğısına qalar, onların inkişafında mühüm rol oynayıb. Onun ən çox sevdiyi, gələcəyinə inandığı Azərbaycanın Xalq artisti, xalqımızın sevimli sənətkarı, muğamlarımızı öz bənzərsiz ifası ilə dünyanın hər yerində tanıtdıran Alim Qasımov olub. Azərbaycan radiosunun musiqi verilişləri redaksiyasının təşəbbüsü ilə F.Şuşinskinin hazırladığı "Muğam konserti” rubrikası ilə verilən verilişləri yenilik idi.
F.Şuşinski daha bir ilkə imza atır. İllərlə qəlbində gəzdirdiyi ilk dəfə Şuşa haqqında yazılmış əsərini 1962-ci ildə nəşr etdirir. Azərbaycan ədəbiyyatı tarixində mühüm bir hadisəyə çevrilən "Şuşa” kitabı rus dilinə tərcümə edilənə qədər oxucular, tarixçilər tərəfindən təqdir olunur, əsərə yüksək qiymət verilib. Bu tarixi əsər artıq əl-əl gəzməyə başlayıb.
"Şuşa” 1968-ci ildə rus dilinə tərcümə ediləndən sonra A.İ.Mikoyan başda olmaqla Moskvada vəzifədə oturan bir qrup ermənilər əsərə görə respublikanın rəhbərliyindən F.Şuşinskinin cəzalandırılması üçün ciddi tədbirlər görülməsini tələb edirlər. Səbəb isə Azərbaycan xalqının qatı düşmənləri, daşnak partiyasının köpəklərindən olan general Andronik, Dro, Nejde, Tevan və başqalarına qarşı F.Şuşinskinin sərt və barışmaz mövqeyi idi. Bununla da kitab böyük hay-küyə səbəb olur.
Müəllifin bu əsəri türk xalqlarının qatı düşməni Andronikin İrəvanda heykəlini qoymağa hazırlaşanlara qarşı bir etiraz səsi idi. F.Şuşinskinin araşdırmaları nəticəsində Azərbaycan xanəndəlik sənətinin ən görkəmli nümayəndələrindən biri, "Şərq musiqisinin peyğəmbəri”, opera səhnəmizin ilk aktyoru Cabbar Qaryağdıoğlu haqqında yazdığı əsər meydana gəlir.
Tədqiqatçı-alim bir-birinin ardınca "Seyid Şuşinski”, "Xan Şuşinski” əsərlərini yazıb bitirdikdən sonra Azərbaycan musiqi tarixində hadisəyə çevriləcək "Azərbaycan xalq musiqiçiləri” (redaktoru Teymur Əhmədov) adlı monumental kitabını nəşr etdirir.
Muğam ifaçılarının arayıb-araşdırılmasında yorulmadan çalışan, heç kəsdən maddi kömək gözləmədən ömrünü keçmiş MDB ölkələrinin arxivlərində, kitabxanalarında keçirən, hər bir yeni tapıntıya görə uşaq kimi sevinən görkəmli tədqiqatçı-alim, Əməkdar incəsənət xadimi Firudin Şuşinskinin musiqi mədəniyyətimizə verdiyi töhfə heç nə ilə müqayisəyə gəlməzdir. Biz onun zəhmətinin bəhrəsini radio dalğalarında, televiziya ekranlarında mütəmadi çıxışlarında, vaxtaşarı mətbuat səhifələrində dərc etdirdiyi məqalələrində, qalın-qalın kitablarında görür və bununla da klassik ifaçılarımız haqqında müəyyən biliyə sahib oluruq.
Aslan Kənan
