Azərbaycanın dilbər güşələrindən olan Lerik rayonu həm də özünün tanınmış şəxsiyyətləri, görkəmli maarifçiləri ilə tanınır. Torpağa bağlılıq, ölkənin çətin günlərində hər cür əzab-əziyyətə qatlaşaraq mübarizə aparmaq bu diyarda boya-başa çatmış vətənpərvər ziyalıların ən xarakterik cəhətlərindəndir. Bu yazıda isə yaşadığı şərəfli ömür yolu ilə təkcə Lerikdə deyil, həm də ondan çox-çox uzaqlarda belə insanların rəğbətini qazanmış, onların ürəklərində dərin iz buraxmış Şıxəliyev Həmzə Mirələm oğlu haqqında söz açacayıq.
O, 1915-ci ildə dünyaya göz açmışdır. Zuvand mahalının (indiki Lerik rayonu–müəllif) Kələxan kəndi hələ o dövrdə savadlı insanları ilə məşhur idi və mahalın ən inkişaf etmiş kəndlərindən sayılırdı. Burada yaşayan insanlar özlərinin uzaqgörənliyi və dünyaya baxışları ilə fərqlənirdilər. Həmzənin atası Mirələm kişi isə mahalda böyük nüfuz sahibi idi. Çar Rusiyası dövründə Kələxanda kəndxuda təyin olunmuş Mirələm kasıb-kusublara həmişə əl tutmuş, ən mürəkkəb məqamlarda belə çıxış yolu tapmağı bacaran ağsaqqal kimi tanınmışdı.
Bütün bunlar balaca Həmzənin mənəvi cəhətdən formalaşmasına ciddi təsir göstərirdi. Uşaqlıqdan qeyri-adi bacarığı, müsbət keyfiyyətləri ilə yaşıdlarından fərqlənən Həmzənin həm də öyrənməyə böyük həvəsi vardı. 1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra ölkədə bir çox məktəblər açıldı. Belə məktəblərin sırasında Kələxan kənd 7 illik məktəbi də var idi. Həmin məktəbin ilk məzunlarından olan Həmzə ucqar əyalətdə savadlı insanlara necə böyük ehtiyacın olduğunu dərk edirdi. Eyni zamanda, o, başa düşürdü ki, geriliyə, cəhalətə yalnız savadla qalib gəlib, inkişafa çatmaq mümkündür. Bütün bunlar onu Cangəmiran kənd fəhlə-gənclər məktəbinə gətirdi. Fəallığı, baş verənlərə ayıq münasibəti ilə bu məktəbdə məşhur olan Həmzə təhsilini Lənkəran şəhər 3 nömrəli orta məktəbdə başa vurdu.
O, 1934-cü ildə Ləman kənd məktəbində müəllim kimi əmək fəaliyyətinə başlayır. Bu illər Azərbaycan tarixinin ən qatma-qarışıq dövrü idi. Ölkə Stalin repressiyasının ağrılarını yaşayırdı. Belə vaxtda müəllim işləmək çox çətin və məsuliyyətli idi. Çünki üzdə olan adamlara, xüsusilə də ziyalılara böyük təzyiqlər vardı. Onların hər bir hərəkətinə, hər bir sözünə ciddi nəzarət edilirdi. Ehtiyatsız bir söz bir ailənin və ona yaxın olanların fəlakətlərinə səbəb ola bilərdi. Müəllim təkcə özünə görə deyil, eyni zamanda savad verdiyi insanlara görə də məsuliyyət daşıyırdı. Gecə-gündüz yorulmadan çalışan Həmzə qısa vaxt ərzində rayonda böyük hörmət qazanır. Çox keçmədən o, Lerik qəsəbə sovetinə katib göndərilir. Həddindən artıq məsuliyyətli olması, işini sevməsi onun daha da irəli çəkilməsi ilə nəticələnir. 1938-ci ildə Həmzə Şıxəliyev Lerik qəsəbə sovetinin sədri təyin olunur... Beləliklə, xalqına lazımlı olduğunu sübuta yetirmək üçün onun qarşısında daha geniş meydan açılır.
Lakin amansız müharibə hər şeyi yarımçıq qoyur. Faşist Almaniyasının SSRİ-yə hücum xəbəri bütün Azərbaycan xalqı kimi Həmzəni də bərk sarsıdır. Onun arxa cəbhədə qalması üçün xüsusi icazə alınsa da, bu onu qane etmir. Həmişə öndə olmağa çalışan vətənpərvər gənc arxa cəbhədə qalmağı, çalışmağı özünə sığışdırmır. Dəfələrlə etdiyi xahişlərdən sonra, nəhayət ki, cəbhəyə getmək haqqında göstəriş alır. Qətiyyətliliyi, liderlik keyfiyyətləri ilə həmişə ətrafdakıların diqqətini cəlb edən Həmzə əvvəlcə Tiflisdəki komandirlər məktəbinə göndərilir. Buranı bitirərək leytenant rütbəsi alır. Azərbaycanlılardan ibarət 416-cı Taqanroq diviziyasının tərkibində Qafqaz döyüşlərində şücaətlə vuruşur. 1943-cü ildə təhsilini davam etdirmək üçün “Magiya ali piyadalar” məktəbinə göndərilir. Burada göstərdiyi əla nəticələrə görə 5-ci zərbə ordusuna təyinat alır. Həmzə bu ordunun 248-ci diviziyasına rota komandiri təyin olunur. Ön cəbhədə, seçmə orduda rota komandiri – bu, böyük məsuliyyət idi.
Vətənini ürəkdən sevən Həmzə Nikolayev, Minsk və Odessa uğrunda gedən döyüşlərdə xüsusi qəhrəmanlıqlarına görə “1 dərəcəli Vətən müharibəsi”; “Qırmızı ulduz”, “İgidliyə görə” orden və medalları ilə təltif olunur. Müharibənin sonuna yaxın marşal Jukovun komandanlığı altında, 1 Belarus cəbhəsinin tərkibində Varşava uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak edir. Berlinə ilk bayraq sancanlardan biri də Şıxəliyevin rotası olur. Bu rota Berlinin mərkəzi hissəsi və Reyxin dəftərxanası uğrunda gedən amansız döyüşlərdə də xüsusi fərqlənir. Rota komandiri bu xidmətlərinə görə Sovet İttifaqının ən yüksək ordeni sayılan Lenin ordeninə layiq görülür. Şıxəliyevə göstərilən etimad eyni zamanda onun Berlinə sahə komendantı təyin olunması ilə nəticələnir. Beləliklə, daha iki il almanların başı üstündə gərgin işləmək lazım gəlir.
O, gərginliyin içində doğma rayonunu bir an belə unutmurdu. Doğma Lerikin müharibədən sonra ağır vəziyyətdə yaşadığını Həmzə ürək ağrısı ilə dərk edirdi. İndi arxa cəbhədə Həmzə kimi oğullara böyük ehtiyac duyulurdu. Müharibədən çoxları qayıtmamışdı. Uzun sürən ağır müharibə illəri qadınları və uşaqları taqətdən salmışdı. Bəli, indi döyüş meydanı arxa cəbhə idi. O, öz xahişi ilə 1947-ci ildə ordudan tərxis olunur.
Lerik qəhrəman oğlunun şücaətlərindən xəbərdar idi. O bütün rayonun əziz və qəhrəman, igid oğluna çevrilmişdi. Həmzəyə yenidən etimad göstərilərək qəsəbə sovetinə sədr təyin edirlər. Ucqar dağ rayonu müharibədən sonraki ilk illərin çətinliklərini daha çox hiss edirdi. İstehsal dayanmışdı. İşçi qüvvəsi çatışmırdı. Hər yerdə əsl fədakarlıq tələb olunurdu. Bu illərdə Həmzə özünü tamamilə işə həsr etmişdi. O, gəzib dolaşdığı bütün yerlərdə adi insanlarla çiyin-çiyinə çalışır və hər yerdə onlara dayaq olurdu, bunu özünün vəzifə və vətəndaşlıq borcu sayırdı.
1948–52-ci illərdə SSRİ Tədarük Nazirliyinin Lerik rayonu üzrə tədarük müvəkkili təyin olunan Şıxəliyev 1952-ci ildə Rayon Kənd Təsərrüfatı Şöbəsinə müdir göndərilir.
Amma Həmzə rahat oturub işləməyə öyrəşməmişdi. O, həmişə ən ağır yükü öz boynuna çəkməyə adət etmişdi. Buna görə də o, geri qalmış təsərrüfatları dirçəltmək üçün 1955-ci ildə yaranan ”30 minçilər" hərəkatına könüllü olaraq qoşulur və Siov kəndinə – Stalin adına sovxoza sədr vəzifəsinə işləməyə gedir. Qısa bir müddət ərzində o, təsərrüfatda böyük dəyişiklik etməyə nail olur. Stalin adına sovxoz qabaqcıl təsərrüfata çevrilir.
1959-cu ildə yeni yaradılmış “XX partiya qurultayı” sovxozuna direktor təyin edilən Şıxəliyev burada böyük işlər görməyə müvəffəq olur. Daima öncüllər sırasında adı çəkilən sovxoz və onun rəhbəri dəfələrlə fəxri fərman və keçici bayraqlar alır. Həmzə Şıxəliyev həm də Lerik rayonunun ictimai-siyasi həyatında yaxından iştirak edir. Uzun illər rayon partiya komitəsinin büro üzvü olan H.Şıxəliyev doğma Lerikin inkişafı üçün əlindən gələni əsirgəmir. Bütün varlığıyla vətəninə bağlı olan bu böyük vətənpərvər yaşadığı ləyaqətli ömür yolu ilə həmişə başqalarına nümunə olmuşdur.
Artıq haqq dünyasına qovuşan bu böyük insanın adı hər yerdə hörmətlə, məhəbbətlə xatırlanır, leriklilər onu minnətdarlıqla daim yad edirlər.
BAHAR
O, 1915-ci ildə dünyaya göz açmışdır. Zuvand mahalının (indiki Lerik rayonu–müəllif) Kələxan kəndi hələ o dövrdə savadlı insanları ilə məşhur idi və mahalın ən inkişaf etmiş kəndlərindən sayılırdı. Burada yaşayan insanlar özlərinin uzaqgörənliyi və dünyaya baxışları ilə fərqlənirdilər. Həmzənin atası Mirələm kişi isə mahalda böyük nüfuz sahibi idi. Çar Rusiyası dövründə Kələxanda kəndxuda təyin olunmuş Mirələm kasıb-kusublara həmişə əl tutmuş, ən mürəkkəb məqamlarda belə çıxış yolu tapmağı bacaran ağsaqqal kimi tanınmışdı.
Bütün bunlar balaca Həmzənin mənəvi cəhətdən formalaşmasına ciddi təsir göstərirdi. Uşaqlıqdan qeyri-adi bacarığı, müsbət keyfiyyətləri ilə yaşıdlarından fərqlənən Həmzənin həm də öyrənməyə böyük həvəsi vardı. 1920-ci ildə Azərbaycanda Sovet hakimiyyəti qurulduqdan sonra ölkədə bir çox məktəblər açıldı. Belə məktəblərin sırasında Kələxan kənd 7 illik məktəbi də var idi. Həmin məktəbin ilk məzunlarından olan Həmzə ucqar əyalətdə savadlı insanlara necə böyük ehtiyacın olduğunu dərk edirdi. Eyni zamanda, o, başa düşürdü ki, geriliyə, cəhalətə yalnız savadla qalib gəlib, inkişafa çatmaq mümkündür. Bütün bunlar onu Cangəmiran kənd fəhlə-gənclər məktəbinə gətirdi. Fəallığı, baş verənlərə ayıq münasibəti ilə bu məktəbdə məşhur olan Həmzə təhsilini Lənkəran şəhər 3 nömrəli orta məktəbdə başa vurdu.
O, 1934-cü ildə Ləman kənd məktəbində müəllim kimi əmək fəaliyyətinə başlayır. Bu illər Azərbaycan tarixinin ən qatma-qarışıq dövrü idi. Ölkə Stalin repressiyasının ağrılarını yaşayırdı. Belə vaxtda müəllim işləmək çox çətin və məsuliyyətli idi. Çünki üzdə olan adamlara, xüsusilə də ziyalılara böyük təzyiqlər vardı. Onların hər bir hərəkətinə, hər bir sözünə ciddi nəzarət edilirdi. Ehtiyatsız bir söz bir ailənin və ona yaxın olanların fəlakətlərinə səbəb ola bilərdi. Müəllim təkcə özünə görə deyil, eyni zamanda savad verdiyi insanlara görə də məsuliyyət daşıyırdı. Gecə-gündüz yorulmadan çalışan Həmzə qısa vaxt ərzində rayonda böyük hörmət qazanır. Çox keçmədən o, Lerik qəsəbə sovetinə katib göndərilir. Həddindən artıq məsuliyyətli olması, işini sevməsi onun daha da irəli çəkilməsi ilə nəticələnir. 1938-ci ildə Həmzə Şıxəliyev Lerik qəsəbə sovetinin sədri təyin olunur... Beləliklə, xalqına lazımlı olduğunu sübuta yetirmək üçün onun qarşısında daha geniş meydan açılır.
Lakin amansız müharibə hər şeyi yarımçıq qoyur. Faşist Almaniyasının SSRİ-yə hücum xəbəri bütün Azərbaycan xalqı kimi Həmzəni də bərk sarsıdır. Onun arxa cəbhədə qalması üçün xüsusi icazə alınsa da, bu onu qane etmir. Həmişə öndə olmağa çalışan vətənpərvər gənc arxa cəbhədə qalmağı, çalışmağı özünə sığışdırmır. Dəfələrlə etdiyi xahişlərdən sonra, nəhayət ki, cəbhəyə getmək haqqında göstəriş alır. Qətiyyətliliyi, liderlik keyfiyyətləri ilə həmişə ətrafdakıların diqqətini cəlb edən Həmzə əvvəlcə Tiflisdəki komandirlər məktəbinə göndərilir. Buranı bitirərək leytenant rütbəsi alır. Azərbaycanlılardan ibarət 416-cı Taqanroq diviziyasının tərkibində Qafqaz döyüşlərində şücaətlə vuruşur. 1943-cü ildə təhsilini davam etdirmək üçün “Magiya ali piyadalar” məktəbinə göndərilir. Burada göstərdiyi əla nəticələrə görə 5-ci zərbə ordusuna təyinat alır. Həmzə bu ordunun 248-ci diviziyasına rota komandiri təyin olunur. Ön cəbhədə, seçmə orduda rota komandiri – bu, böyük məsuliyyət idi.
Vətənini ürəkdən sevən Həmzə Nikolayev, Minsk və Odessa uğrunda gedən döyüşlərdə xüsusi qəhrəmanlıqlarına görə “1 dərəcəli Vətən müharibəsi”; “Qırmızı ulduz”, “İgidliyə görə” orden və medalları ilə təltif olunur. Müharibənin sonuna yaxın marşal Jukovun komandanlığı altında, 1 Belarus cəbhəsinin tərkibində Varşava uğrunda gedən döyüşlərdə iştirak edir. Berlinə ilk bayraq sancanlardan biri də Şıxəliyevin rotası olur. Bu rota Berlinin mərkəzi hissəsi və Reyxin dəftərxanası uğrunda gedən amansız döyüşlərdə də xüsusi fərqlənir. Rota komandiri bu xidmətlərinə görə Sovet İttifaqının ən yüksək ordeni sayılan Lenin ordeninə layiq görülür. Şıxəliyevə göstərilən etimad eyni zamanda onun Berlinə sahə komendantı təyin olunması ilə nəticələnir. Beləliklə, daha iki il almanların başı üstündə gərgin işləmək lazım gəlir.
O, gərginliyin içində doğma rayonunu bir an belə unutmurdu. Doğma Lerikin müharibədən sonra ağır vəziyyətdə yaşadığını Həmzə ürək ağrısı ilə dərk edirdi. İndi arxa cəbhədə Həmzə kimi oğullara böyük ehtiyac duyulurdu. Müharibədən çoxları qayıtmamışdı. Uzun sürən ağır müharibə illəri qadınları və uşaqları taqətdən salmışdı. Bəli, indi döyüş meydanı arxa cəbhə idi. O, öz xahişi ilə 1947-ci ildə ordudan tərxis olunur.
Lerik qəhrəman oğlunun şücaətlərindən xəbərdar idi. O bütün rayonun əziz və qəhrəman, igid oğluna çevrilmişdi. Həmzəyə yenidən etimad göstərilərək qəsəbə sovetinə sədr təyin edirlər. Ucqar dağ rayonu müharibədən sonraki ilk illərin çətinliklərini daha çox hiss edirdi. İstehsal dayanmışdı. İşçi qüvvəsi çatışmırdı. Hər yerdə əsl fədakarlıq tələb olunurdu. Bu illərdə Həmzə özünü tamamilə işə həsr etmişdi. O, gəzib dolaşdığı bütün yerlərdə adi insanlarla çiyin-çiyinə çalışır və hər yerdə onlara dayaq olurdu, bunu özünün vəzifə və vətəndaşlıq borcu sayırdı.
1948–52-ci illərdə SSRİ Tədarük Nazirliyinin Lerik rayonu üzrə tədarük müvəkkili təyin olunan Şıxəliyev 1952-ci ildə Rayon Kənd Təsərrüfatı Şöbəsinə müdir göndərilir.
Amma Həmzə rahat oturub işləməyə öyrəşməmişdi. O, həmişə ən ağır yükü öz boynuna çəkməyə adət etmişdi. Buna görə də o, geri qalmış təsərrüfatları dirçəltmək üçün 1955-ci ildə yaranan ”30 minçilər" hərəkatına könüllü olaraq qoşulur və Siov kəndinə – Stalin adına sovxoza sədr vəzifəsinə işləməyə gedir. Qısa bir müddət ərzində o, təsərrüfatda böyük dəyişiklik etməyə nail olur. Stalin adına sovxoz qabaqcıl təsərrüfata çevrilir.
1959-cu ildə yeni yaradılmış “XX partiya qurultayı” sovxozuna direktor təyin edilən Şıxəliyev burada böyük işlər görməyə müvəffəq olur. Daima öncüllər sırasında adı çəkilən sovxoz və onun rəhbəri dəfələrlə fəxri fərman və keçici bayraqlar alır. Həmzə Şıxəliyev həm də Lerik rayonunun ictimai-siyasi həyatında yaxından iştirak edir. Uzun illər rayon partiya komitəsinin büro üzvü olan H.Şıxəliyev doğma Lerikin inkişafı üçün əlindən gələni əsirgəmir. Bütün varlığıyla vətəninə bağlı olan bu böyük vətənpərvər yaşadığı ləyaqətli ömür yolu ilə həmişə başqalarına nümunə olmuşdur.
Artıq haqq dünyasına qovuşan bu böyük insanın adı hər yerdə hörmətlə, məhəbbətlə xatırlanır, leriklilər onu minnətdarlıqla daim yad edirlər.
BAHAR
