Fələstində birinci intifada (müqavimət) 1987-ci ildə başlayıb və 4 il davam edib. Yalnız 1993-cü ildə Oslo razılaşmasının imzalanması ilə dayandırılıb. İntifada hərəkatı 1987-ci ildə İsrail-Fələstin münaqişəsində gərginliyin artması fonunda baş verib. Hərəkat həmin ildekabrın 7-dəCəbaliyə qaçqın düşərgəsindən başlayıb. Belə ki, o vaxt İsrailə məxsus yük maşını fələstinli işçiləri daşıyan maşınla toqquşur və nəticədə 4 fələstinli ölür, 9 nəfər isə yaralanır. Bu hadisə Qəzza universitetində tələbələrin ayağa qalxmasına səbəb olur. Yaralıların olduğu Şəfa xəstəxanası ətrafına toplaşan tələbələr ilk etirazaqalxıblar.
Ancaq hərəkat Qəzzada başlasa da qısa zamanda bütün Fələstin bölgələrinə yayılır. Çox tezliklə kütləvi itaətsilik aksiyalarına çevrilir. Fələstinlilər İsrail mallarını boykot edir, divarlara şüarlar yazır, yollarda barrikadalar quraraq İsrail ordusuna müqavimət göstərirdilər.Ancaq təbii ki, daşla, ağacla Israil ordusuna qarşı müqavimət mümkün deyildi. Nəticədə fələstinlilər arasında xeyli insan intifada zamanı öldürülür.
O vaxt İsrail hökuməti fələstinlilərin etirazlarını dayandırmaq üçün 80 min nəfərlik ordunu səfərbər eləmişdi. İntifada zamanı 1087 fələstinli öldürülür, eyni zamanda İsraillə əməkdaşlıq etdiyi üçün 822 fələstinli qətlə yetirilir. İsrail tərəfdən isə 100 mülki vətəndaş və 60 əsgər öldürülür, 1400 nəfərdən artıq mülki yəhudi, 1700 əsgər isə yaralanır.
Fələstinlilərin ayaqlanmasının səbəbləri İsrailin artan təzyiqləri, fələstinlilərin mühakiməsiz qətlə yetirilməsi hallarının çoxalması, kütləvi həbslər, evlərin dağıdılması və fələstinli ailələri köçürülməsi idi. İntifada zamanı əsas hərəkətlər ümumi itaətsizlik, Qəzza və Qərbi şəriədəki İsrail dövlət qurumlarının boykot edilməsi, ordu əmrlərinə qarşı itaətsizlik, İsrail müəssisələrində işdən imtina etmək, İsrail istehsalı olan malları boykot, vergi verməkdən imtina, İsrailin verdiyi sənədlər, o cümlədən sürücülük vəsiqələrindənimtina, küçələrə, yollara etiraz rəsmləri çəkmək, küçələrdə barrikadalar qurmaq, Fələstin ərazilərindəki İsrail ordu binalarına daş və “Molotov kokteylləri” ilə hücumlardan ibarət olub.
İntifada Fələstinə böyük itkilər bahasına başa gəlsə də, İsrailə dəciddi təsir göstərir. Yəhudilər yenidən danışıqlar prosesini bərpa edir, eyni zamanda bu hadisə Fələstin insanlarının gücünü və özünəinamını artırır, İsrailə qarşı vahid cəbhəni nümayiş etdirir.
Birinci intifada prosesində Fələstində yeni müqavimət hərəkatı – HƏMAS elan olunub. HƏMAS lideri - fələstinli ruhani, gəncliyində müəllim işləmiş Şeyx Əhməd Yasin idi. Əlbəttə, rəsmi çıxışlarda HƏMAS-ın ideya bazasının Misirin “İxvan əl-Muslimin” hərəkatı olduğu (bu həqiqətən də belədir) göstərilirdi. Ancaq eyni zamanda HƏMAS Fələstin ərazisində İsrailsiz İslam dövləti qurmağı siyasi proqram kimi elan edən İran inqilabı lideri Xomeyni ideyalarını dəstəkləyir, İrandan böyük maliyyə və silah yardımı alır.
İkinci və daha şiddətli intifada hərəkatı isə 2000-ci ildə başlayıb və 5 il davam edib. Bu dəfə Fələstin tərəfdən 3500, İsrail tərəfdən isə 1000 nəfərə yaxın insan öldürülüb. Öldürülənlərdən 64 nəfəri xarici ölkə vətəndaşı idi. Hesablamalara görə, öldürülən fələstinlilərin 46 faizi təsadüfi güllələrə tuş gələn, yanlışlıqla öldürülənlərolub. İsrail tərəfdən isə öldürülənlərin 31 faizi təhlükəsizlik qüvvələri və ordu üzvləri, 68 faizi isə mülki insanlar olub. Öldürülən fələstinlilərin 663 nəfəri 17 yaşdan aşağı yeniyetmələr olub.
İkinci intifadanıalovlandıran İsrailin sabiq baş naziri, Livanda Səbira və Şətilaqətliamının müəllifi ArielŞaronolur. Həmin il ArielŞaron 1000-ə yaxın İsrail xüsusi təyinatlısının müşayiəti ilə Qüdsdəki müsəlmanların və yəhudilərin müqəddəs məbədinə gəlir. Burda mediaya açıqlama verən Şaron bu ziyarətinin “Bir yəhudi olaraq iudaizmin müqəddəs məkanlarını ziyarət etmə hüququndan istifadə etməsi” olduğunu deyir.
Ancaq müşahidəçilərə görə, Şaronun bu addımı seçkilər öncəsi savaş tərəfdarı israillilərə bir çağırış idi. “əl-Əqsa” məscidi ətrafında fələstinlilərin aksiyası zamanı polisin kameralar qarşısında 12 yaşlı oğlunu qorumağa çalışan fələstinli ata və oğulu qətlə yetirilməsi növbəti intifadanınbaşlamasına səbəb olur. Beləliklə də ikinci intifada və ya başqa adla “əl-Əqsa”intifadası başlayır.
İkinci intifada prosesində seçkilərdə müharibə tərəfdarları qələbə qazanır, Ariel Şaron baş nazir olur. Bundan sonra İsrail əlavə 20 min hərbçini orduya çağırır, əməliyyatların miqyası genişlənir. Eyni zamanda ilk dəfə Fələstində intihar hücumları həyata keçirilir və 100-dən çox israilli həyatını itirir. Bu isə İsrailin hücumlarını daha da şiddətləndirir. 2002-ci ildə Təl-Əvivhökuməti artan intihar hücumlarının qarşısını almaq üçün fələstinlilərə qarşı divar (Qoruyucu divar) hörülməsi barədə qərar qəbul edir. Ancaq buna baxmayaraq intihar hücumları davam edir.
2003-cü ildə İisrail ordusu Qərbi Şəriəni işğal edir. 2004-cü ildə A. Şaron Qəzzadan ordunun çəkilməsi planını təsdiq etsə də toqquşmalar davam edir. Həmin ilin martında HƏMAS lideri Əhməd Yasin, bir ay sonra isə onun yerinə keçən Rantisi də İsrail hava qüvvələrinin hücumları nəticəsində öldürülür. Həmin il Fələstin Azadlıq Təşkilatının lideri YasirƏrəfatisə xəstəlikdən dünyasını dəyişir. Onun yerinə İsraillə danışıqların tərəfdarı olan Mahmud Abbas gəlir. 2005-ci ilin fevralında Mahmud Abbas və ArielŞaron Misirin Şarməş-Şeyx kurort şəhərində görüşərək toqquşmaların sona çatdığını bəyan edirlər.
Ancaq hərəkat Qəzzada başlasa da qısa zamanda bütün Fələstin bölgələrinə yayılır. Çox tezliklə kütləvi itaətsilik aksiyalarına çevrilir. Fələstinlilər İsrail mallarını boykot edir, divarlara şüarlar yazır, yollarda barrikadalar quraraq İsrail ordusuna müqavimət göstərirdilər.Ancaq təbii ki, daşla, ağacla Israil ordusuna qarşı müqavimət mümkün deyildi. Nəticədə fələstinlilər arasında xeyli insan intifada zamanı öldürülür.
O vaxt İsrail hökuməti fələstinlilərin etirazlarını dayandırmaq üçün 80 min nəfərlik ordunu səfərbər eləmişdi. İntifada zamanı 1087 fələstinli öldürülür, eyni zamanda İsraillə əməkdaşlıq etdiyi üçün 822 fələstinli qətlə yetirilir. İsrail tərəfdən isə 100 mülki vətəndaş və 60 əsgər öldürülür, 1400 nəfərdən artıq mülki yəhudi, 1700 əsgər isə yaralanır.
Fələstinlilərin ayaqlanmasının səbəbləri İsrailin artan təzyiqləri, fələstinlilərin mühakiməsiz qətlə yetirilməsi hallarının çoxalması, kütləvi həbslər, evlərin dağıdılması və fələstinli ailələri köçürülməsi idi. İntifada zamanı əsas hərəkətlər ümumi itaətsizlik, Qəzza və Qərbi şəriədəki İsrail dövlət qurumlarının boykot edilməsi, ordu əmrlərinə qarşı itaətsizlik, İsrail müəssisələrində işdən imtina etmək, İsrail istehsalı olan malları boykot, vergi verməkdən imtina, İsrailin verdiyi sənədlər, o cümlədən sürücülük vəsiqələrindənimtina, küçələrə, yollara etiraz rəsmləri çəkmək, küçələrdə barrikadalar qurmaq, Fələstin ərazilərindəki İsrail ordu binalarına daş və “Molotov kokteylləri” ilə hücumlardan ibarət olub.
İntifada Fələstinə böyük itkilər bahasına başa gəlsə də, İsrailə dəciddi təsir göstərir. Yəhudilər yenidən danışıqlar prosesini bərpa edir, eyni zamanda bu hadisə Fələstin insanlarının gücünü və özünəinamını artırır, İsrailə qarşı vahid cəbhəni nümayiş etdirir.
Birinci intifada prosesində Fələstində yeni müqavimət hərəkatı – HƏMAS elan olunub. HƏMAS lideri - fələstinli ruhani, gəncliyində müəllim işləmiş Şeyx Əhməd Yasin idi. Əlbəttə, rəsmi çıxışlarda HƏMAS-ın ideya bazasının Misirin “İxvan əl-Muslimin” hərəkatı olduğu (bu həqiqətən də belədir) göstərilirdi. Ancaq eyni zamanda HƏMAS Fələstin ərazisində İsrailsiz İslam dövləti qurmağı siyasi proqram kimi elan edən İran inqilabı lideri Xomeyni ideyalarını dəstəkləyir, İrandan böyük maliyyə və silah yardımı alır.
İkinci və daha şiddətli intifada hərəkatı isə 2000-ci ildə başlayıb və 5 il davam edib. Bu dəfə Fələstin tərəfdən 3500, İsrail tərəfdən isə 1000 nəfərə yaxın insan öldürülüb. Öldürülənlərdən 64 nəfəri xarici ölkə vətəndaşı idi. Hesablamalara görə, öldürülən fələstinlilərin 46 faizi təsadüfi güllələrə tuş gələn, yanlışlıqla öldürülənlərolub. İsrail tərəfdən isə öldürülənlərin 31 faizi təhlükəsizlik qüvvələri və ordu üzvləri, 68 faizi isə mülki insanlar olub. Öldürülən fələstinlilərin 663 nəfəri 17 yaşdan aşağı yeniyetmələr olub.
İkinci intifadanıalovlandıran İsrailin sabiq baş naziri, Livanda Səbira və Şətilaqətliamının müəllifi ArielŞaronolur. Həmin il ArielŞaron 1000-ə yaxın İsrail xüsusi təyinatlısının müşayiəti ilə Qüdsdəki müsəlmanların və yəhudilərin müqəddəs məbədinə gəlir. Burda mediaya açıqlama verən Şaron bu ziyarətinin “Bir yəhudi olaraq iudaizmin müqəddəs məkanlarını ziyarət etmə hüququndan istifadə etməsi” olduğunu deyir.
Ancaq müşahidəçilərə görə, Şaronun bu addımı seçkilər öncəsi savaş tərəfdarı israillilərə bir çağırış idi. “əl-Əqsa” məscidi ətrafında fələstinlilərin aksiyası zamanı polisin kameralar qarşısında 12 yaşlı oğlunu qorumağa çalışan fələstinli ata və oğulu qətlə yetirilməsi növbəti intifadanınbaşlamasına səbəb olur. Beləliklə də ikinci intifada və ya başqa adla “əl-Əqsa”intifadası başlayır.
İkinci intifada prosesində seçkilərdə müharibə tərəfdarları qələbə qazanır, Ariel Şaron baş nazir olur. Bundan sonra İsrail əlavə 20 min hərbçini orduya çağırır, əməliyyatların miqyası genişlənir. Eyni zamanda ilk dəfə Fələstində intihar hücumları həyata keçirilir və 100-dən çox israilli həyatını itirir. Bu isə İsrailin hücumlarını daha da şiddətləndirir. 2002-ci ildə Təl-Əvivhökuməti artan intihar hücumlarının qarşısını almaq üçün fələstinlilərə qarşı divar (Qoruyucu divar) hörülməsi barədə qərar qəbul edir. Ancaq buna baxmayaraq intihar hücumları davam edir.
2003-cü ildə İisrail ordusu Qərbi Şəriəni işğal edir. 2004-cü ildə A. Şaron Qəzzadan ordunun çəkilməsi planını təsdiq etsə də toqquşmalar davam edir. Həmin ilin martında HƏMAS lideri Əhməd Yasin, bir ay sonra isə onun yerinə keçən Rantisi də İsrail hava qüvvələrinin hücumları nəticəsində öldürülür. Həmin il Fələstin Azadlıq Təşkilatının lideri YasirƏrəfatisə xəstəlikdən dünyasını dəyişir. Onun yerinə İsraillə danışıqların tərəfdarı olan Mahmud Abbas gəlir. 2005-ci ilin fevralında Mahmud Abbas və ArielŞaron Misirin Şarməş-Şeyx kurort şəhərində görüşərək toqquşmaların sona çatdığını bəyan edirlər.
Yeni Müsavat
