Bu ilin noyabr ayında Bakı dünya diplomatiyasının mərkəzinə çevriləcək, çünki şəhər 29-cu BMT-nin İqlim Dəyişikliyi üzrə Konfransına (COP29) ev sahibliyi edəcək. Bu tədbir yüksək gözləntilər fonunda keçirilir və dünya iqlim maliyyələşdirilməsi ilə bağlı vacib bir sazişin bağlanmasına yaxın olduğuna dair artan inamı gücləndirir. Bununla yanaşı, bu tədbir qlobal qeyri-sabitlik dövründə baş verir, burada iqlim məsələləri və beynəlxalq təhlükəsizlik problemləri daha əvvəl heç vaxt olmadığı qədər bir-biri ilə sıx bağlıdır.
COP29-a ev sahibliyi edən Azərbaycan iqlim danışıqlarının sadəcə bir iştirakçısı olmaqdan çıxaraq, onilliklər boyu münaqişələrdən sonra yenidən dirçələn bir regionun simvoluna çevrilib. Ölkə qədim Olimpiya atəşkəsi anlayışından ilhamlanaraq, dünya liderlərini ortaq iqlim böhranının həlli üçün münaqişələri dayandırmağa çağıran "İqlim atəşkəsi" ideyasını irəli sürüb. Böyük Britaniyanın keçmiş baş naziri Qordon Braun bu fikri belə ifadə edib: "İqlim atəşkəsi sadəcə bir jest deyil, bir zərurətdir. Münaqişələrin sona çatmasını gözləməyə planetimizin vaxtı yoxdur; biz onu xilas etməyə başlamalıyıq".
Bakı – sülh və dialoq körpüsü
COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycan və Ermənistan arasında onilliklər boyu davam edən münaqişədən sonra baş tutan bir sıra irimiqyaslı danışıqların nəticəsidir. Bu proses hətta ən mürəkkəb siyasi şəraitdə belə diplomatiyanın yeni üfüqlər aça biləcəyinin əyani sübutudur. Brukinqs İnstitutunun xarici siyasət üzrə baş məsləhətçisi Riçard Haass qeyd edir: "Bakı ilə İrəvan arasında aparılan danışıqlar region üçün dönüş nöqtəsi oldu və diplomatiyanın dərin münaqişələri əməkdaşlıq üçün meydançalara çevirə biləcəyinə nümunədir".
Bu danışıqlar, o cümlədən Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsi və Ermənistanın BMT-nin Şərqi Avropa Qrupu bürosuna daxil olması ilə bağlı tarixi razılaşmalarla nəticələndi. Bu diplomatik uğur, iki ölkə arasında etimadın bərpası və münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün illərlə aparılan səylərin zirvəsi oldu. 2023-cü ilin dekabrında iki ölkə arasında dövlətlərarası münasibətlərin əsas prinsiplərini təsdiq edən birgə bəyanat imzalandı və bu, uzunmüddətli sülhə doğru vacib addım oldu.
Sabitliyə doğru yolda çağırışlar
Bununla belə, Ermənistanla münasibətlərdə irəliləyişə baxmayaraq, dayanıqlı sülhə gedən yolda əhəmiyyətli maneələr qalmaqdadır. Nəticə əldə olunmasının qarşısını alan əsas amillərdən biri Ermənistan Konstitusiyasında Dağlıq Qarabağa olan iddiaların təsbit edilməsidir. Bu, ikitərəfli münasibətlərdə daimi gərginlik mənbəyi olaraq qalır və amerikalı politoloq Stiven Kukun dediyi kimi: "Ermənistanın tarixi ərazi iddiaları Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhə mane olmağa davam edir."
Bundan başqa, Ermənistanın Fransa kimi Qərb ölkələri tərəfindən silahlandırılması Azərbaycan tərəfini narahat edir və bu, sülh prosesinə təhdid kimi dəyərləndirilir. ABŞ-ın Rusiyadakı keçmiş səfiri Con Hantsman vurğulayıb: "Regionda sabitlik xarici oyunçular tərəfindən daha da pozulur və hər hansı bir hərbi impuls kövrək irəliləyişi məhv edə bilər."
Erməni siyasətinin düyünü
Sülh danışıqlarını çətinləşdirən digər amil isə Ermənistanın siyasi mənzərəsinin müxtəlifliyidir. İrəvanda rəsmi hökumətdən əlavə, vəziyyətə müxtəlif müxalifət qrupları və diaspora təsir göstərir, hansılar ki, tez-tez daha radikal mövqelərə sahibdirlər. Xüsusən ABŞ və Fransadakı diasporal qruplar öz maraqlarını fəal şəkildə lobbiçilik edirlər və bu maraqlar tez-tez Ermənistan hakimiyyətinin rəsmi mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil edə bilər. Karnegi Fondunun Qafqaz üzrə eksperti Tomas de Vaal qeyd edir: "Ermənistan siyasətinin müxtəlif qolları bəzən unisonda işləyir, amma çox vaxt bir-birindən müstəqil hərəkət edir, bu da Bakı ilə dialoqun gedişini mürəkkəbləşdirir."
Birinci Qarabağ müharibəsinin veteranlarından ibarət olan müxalifət qrupları da hərbi əməliyyatlara çağırışlarını davam etdirir və bu, münaqişənin yenidən başlanması riskini artırır. Onların Ermənistan ictimai rəyinə və siyasətinə təsiri əhəmiyyətli olaraq qalır və bu da sülh danışıqlarını daha da çətinləşdirir.
Azərbaycan və iqlim gündəliyi
COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi ölkənin geosiyasi rəqibləri tərəfindən müəyyən tənqidlərə məruz qaldı. Onlar iddia edirlər ki, Bakı iqlim gündəliyindən beynəlxalq imicini gücləndirmək üçün istifadə edir. Bununla belə, Azərbaycan artıq uzun müddətdir ki, iqtisadi inkişafın daha davamlı modelinə keçidi məqsəd qoyduğunu nümayiş etdirir. Fransalı enerji və iqlim məsələləri üzrə ekspert Jan-Mark Jankoviçinin sözlərinə görə: "Azərbaycan bərpa olunan enerjiyə keçiddə liderliyini nümayiş etdirdi. Bu, təkcə siyasi addım deyil, həm də ölkənin karbohidrogen asılılığını azaltmağa çalışan iqtisadi zərurətdir."
Bu gün Azərbaycan külək və günəş enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı üzrə layihələrə aktiv şəkildə sərmayə yatırır. Bu da ölkəni regionda iqlim mübarizəsinin ön sıralarına çıxarır və onun qlobal iqlim danışıqlarında əsas oyunçu kimi mövqeyini möhkəmləndirir.
COP29: Ümidlər və gözləntilər
İqlim maliyyələşdirilməsi məsələsi COP29-un mərkəzi mövzusu olacaq və konfransa ev sahibliyi edən Azərbaycan inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında dialoqun qurulmasında mühüm rol oynayır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin iqlim təşəbbüslərinə maliyyə vəsaitinin cəlb edilməsi beynəlxalq gündəmdə ən aktual məsələlərdən biri olaraq qalır və Bakı bu danışıqlarda əhəmiyyətli vasitəçi kimi çıxış edir.
Keçən il BMT-nin iqlim forumunda ABŞ-ın keçmiş prezidenti Barak Obama qeyd etmişdi: "Biz dövrümüzün ən böyük vəzifəsi ilə üz-üzəyik — planetimizi xilas etmək. Və Azərbaycan kimi ölkələrin rolu Qlobal Cənub və Şimal arasında maraqlar balansının təmin edilməsində getdikcə daha da vacib olur."
... Bakıda keçiriləcək COP29 sadəcə növbəti iqlim danışıqları mərhələsi deyil, həm də Azərbaycanın regional lider roluna can atması və qlobal arenada öz mövqelərini gücləndirmək istəyi üçün tarixi an hesab olunur. Sammitin uğuru iştirakçıların əsas məsələlər üzrə, məsələn, iqlim təşəbbüslərinin maliyyələşdirilməsi, bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid və Cənubi Qafqaz regionunda dayanıqlı sülhün təmin edilməsi kimi məsələlərdə kompromisə nail olmaq qabiliyyətindən asılı olacaq.
Uzunmüddətli münaqişəni arxada qoyaraq iqlim diplomatiyasının mərkəzinə çevrilən Azərbaycan bu gün uzun illər davam edən müharibələrdən sonra necə dinc gələcək qurmağın nümunəsidir. "Sülh dayanıqlı inkişafdan başlayır," – BMT-nin Baş katibi Antoniu Quterreş COP29 ərəfəsində vurğulamışdı və şübhəsiz ki, Azərbaycan bu prosesdə mühüm rol oynayır.
Elçin Alıoğlu
BAKU NETWORK
COP29-a ev sahibliyi edən Azərbaycan iqlim danışıqlarının sadəcə bir iştirakçısı olmaqdan çıxaraq, onilliklər boyu münaqişələrdən sonra yenidən dirçələn bir regionun simvoluna çevrilib. Ölkə qədim Olimpiya atəşkəsi anlayışından ilhamlanaraq, dünya liderlərini ortaq iqlim böhranının həlli üçün münaqişələri dayandırmağa çağıran "İqlim atəşkəsi" ideyasını irəli sürüb. Böyük Britaniyanın keçmiş baş naziri Qordon Braun bu fikri belə ifadə edib: "İqlim atəşkəsi sadəcə bir jest deyil, bir zərurətdir. Münaqişələrin sona çatmasını gözləməyə planetimizin vaxtı yoxdur; biz onu xilas etməyə başlamalıyıq".
Bakı – sülh və dialoq körpüsü
COP29-un Bakıda keçirilməsi Azərbaycan və Ermənistan arasında onilliklər boyu davam edən münaqişədən sonra baş tutan bir sıra irimiqyaslı danışıqların nəticəsidir. Bu proses hətta ən mürəkkəb siyasi şəraitdə belə diplomatiyanın yeni üfüqlər aça biləcəyinin əyani sübutudur. Brukinqs İnstitutunun xarici siyasət üzrə baş məsləhətçisi Riçard Haass qeyd edir: "Bakı ilə İrəvan arasında aparılan danışıqlar region üçün dönüş nöqtəsi oldu və diplomatiyanın dərin münaqişələri əməkdaşlıq üçün meydançalara çevirə biləcəyinə nümunədir".
Bu danışıqlar, o cümlədən Azərbaycanın COP29-a ev sahibliyi etməsi və Ermənistanın BMT-nin Şərqi Avropa Qrupu bürosuna daxil olması ilə bağlı tarixi razılaşmalarla nəticələndi. Bu diplomatik uğur, iki ölkə arasında etimadın bərpası və münaqişənin sülh yolu ilə həlli üçün illərlə aparılan səylərin zirvəsi oldu. 2023-cü ilin dekabrında iki ölkə arasında dövlətlərarası münasibətlərin əsas prinsiplərini təsdiq edən birgə bəyanat imzalandı və bu, uzunmüddətli sülhə doğru vacib addım oldu.
Sabitliyə doğru yolda çağırışlar
Bununla belə, Ermənistanla münasibətlərdə irəliləyişə baxmayaraq, dayanıqlı sülhə gedən yolda əhəmiyyətli maneələr qalmaqdadır. Nəticə əldə olunmasının qarşısını alan əsas amillərdən biri Ermənistan Konstitusiyasında Dağlıq Qarabağa olan iddiaların təsbit edilməsidir. Bu, ikitərəfli münasibətlərdə daimi gərginlik mənbəyi olaraq qalır və amerikalı politoloq Stiven Kukun dediyi kimi: "Ermənistanın tarixi ərazi iddiaları Cənubi Qafqazda dayanıqlı sülhə mane olmağa davam edir."
Bundan başqa, Ermənistanın Fransa kimi Qərb ölkələri tərəfindən silahlandırılması Azərbaycan tərəfini narahat edir və bu, sülh prosesinə təhdid kimi dəyərləndirilir. ABŞ-ın Rusiyadakı keçmiş səfiri Con Hantsman vurğulayıb: "Regionda sabitlik xarici oyunçular tərəfindən daha da pozulur və hər hansı bir hərbi impuls kövrək irəliləyişi məhv edə bilər."
Erməni siyasətinin düyünü
Sülh danışıqlarını çətinləşdirən digər amil isə Ermənistanın siyasi mənzərəsinin müxtəlifliyidir. İrəvanda rəsmi hökumətdən əlavə, vəziyyətə müxtəlif müxalifət qrupları və diaspora təsir göstərir, hansılar ki, tez-tez daha radikal mövqelərə sahibdirlər. Xüsusən ABŞ və Fransadakı diasporal qruplar öz maraqlarını fəal şəkildə lobbiçilik edirlər və bu maraqlar tez-tez Ermənistan hakimiyyətinin rəsmi mövqeyi ilə ziddiyyət təşkil edə bilər. Karnegi Fondunun Qafqaz üzrə eksperti Tomas de Vaal qeyd edir: "Ermənistan siyasətinin müxtəlif qolları bəzən unisonda işləyir, amma çox vaxt bir-birindən müstəqil hərəkət edir, bu da Bakı ilə dialoqun gedişini mürəkkəbləşdirir."
Birinci Qarabağ müharibəsinin veteranlarından ibarət olan müxalifət qrupları da hərbi əməliyyatlara çağırışlarını davam etdirir və bu, münaqişənin yenidən başlanması riskini artırır. Onların Ermənistan ictimai rəyinə və siyasətinə təsiri əhəmiyyətli olaraq qalır və bu da sülh danışıqlarını daha da çətinləşdirir.
Azərbaycan və iqlim gündəliyi
COP29-un Azərbaycanda keçirilməsi ölkənin geosiyasi rəqibləri tərəfindən müəyyən tənqidlərə məruz qaldı. Onlar iddia edirlər ki, Bakı iqlim gündəliyindən beynəlxalq imicini gücləndirmək üçün istifadə edir. Bununla belə, Azərbaycan artıq uzun müddətdir ki, iqtisadi inkişafın daha davamlı modelinə keçidi məqsəd qoyduğunu nümayiş etdirir. Fransalı enerji və iqlim məsələləri üzrə ekspert Jan-Mark Jankoviçinin sözlərinə görə: "Azərbaycan bərpa olunan enerjiyə keçiddə liderliyini nümayiş etdirdi. Bu, təkcə siyasi addım deyil, həm də ölkənin karbohidrogen asılılığını azaltmağa çalışan iqtisadi zərurətdir."
Bu gün Azərbaycan külək və günəş enerjisi kimi bərpa olunan enerji mənbələrinin inkişafı üzrə layihələrə aktiv şəkildə sərmayə yatırır. Bu da ölkəni regionda iqlim mübarizəsinin ön sıralarına çıxarır və onun qlobal iqlim danışıqlarında əsas oyunçu kimi mövqeyini möhkəmləndirir.
COP29: Ümidlər və gözləntilər
İqlim maliyyələşdirilməsi məsələsi COP29-un mərkəzi mövzusu olacaq və konfransa ev sahibliyi edən Azərbaycan inkişaf etmiş və inkişaf etməkdə olan ölkələr arasında dialoqun qurulmasında mühüm rol oynayır. İnkişaf etməkdə olan ölkələrin iqlim təşəbbüslərinə maliyyə vəsaitinin cəlb edilməsi beynəlxalq gündəmdə ən aktual məsələlərdən biri olaraq qalır və Bakı bu danışıqlarda əhəmiyyətli vasitəçi kimi çıxış edir.
Keçən il BMT-nin iqlim forumunda ABŞ-ın keçmiş prezidenti Barak Obama qeyd etmişdi: "Biz dövrümüzün ən böyük vəzifəsi ilə üz-üzəyik — planetimizi xilas etmək. Və Azərbaycan kimi ölkələrin rolu Qlobal Cənub və Şimal arasında maraqlar balansının təmin edilməsində getdikcə daha da vacib olur."
... Bakıda keçiriləcək COP29 sadəcə növbəti iqlim danışıqları mərhələsi deyil, həm də Azərbaycanın regional lider roluna can atması və qlobal arenada öz mövqelərini gücləndirmək istəyi üçün tarixi an hesab olunur. Sammitin uğuru iştirakçıların əsas məsələlər üzrə, məsələn, iqlim təşəbbüslərinin maliyyələşdirilməsi, bərpa olunan enerji mənbələrinə keçid və Cənubi Qafqaz regionunda dayanıqlı sülhün təmin edilməsi kimi məsələlərdə kompromisə nail olmaq qabiliyyətindən asılı olacaq.
Uzunmüddətli münaqişəni arxada qoyaraq iqlim diplomatiyasının mərkəzinə çevrilən Azərbaycan bu gün uzun illər davam edən müharibələrdən sonra necə dinc gələcək qurmağın nümunəsidir. "Sülh dayanıqlı inkişafdan başlayır," – BMT-nin Baş katibi Antoniu Quterreş COP29 ərəfəsində vurğulamışdı və şübhəsiz ki, Azərbaycan bu prosesdə mühüm rol oynayır.
Elçin Alıoğlu
BAKU NETWORK
