Həmişə böyük ehtiramla yad olunan Uinston Çörçill 1874-cü il noyabr ayının 30-da İngiltərənin Blenheym şəhərində anadan olub. O, ata tərəfdən hersoq Marlboronun nəslindən idi.
Londonun "Tayms" qəzetinin birinci səhifəsində Marlboro hersoqları ailəsinin növbəti övladlarının dünyaya gəldiyi barədə belə yazılırdı: "1874-cü il noyabr ayının 30-da Bekinhem sarayında Ledi Rendolf Çörçill vaxtından əvvəl oğlan uşağı doğub." Xanım Rendolf hamilə olduğu müddətin son iki ayında tez-tez ziyafətlərdə iştirak edib və bir dəfə çox rəqs edərək sancı keçirib və elə oradaca körpəsini dünyaya gətirib. Hadisənin şahidləri sonralar xatırlayırdılar ki, doğum vaxtı hələ bu dərəcədə körpə çığırtısı eşitməmişdilər. Oğlan rəsmən Uinston Leonid Srenser, yaxınları tərəfindən isə sadəcə Vinni adlandırıldı. Əslən amerikalı olan anasının prezident Ruzveltin ailəsinə qohumluğu çatırdı. Atası özünü siyasi fəaliyyətə, anası isə kübar cəmiyyət həyatına həsr etdiyindən, Vinninin tərbiyəsi dayəyə həvalə edilmişdi. O dövrün kübar ailələrində bu cür bölgü ənənə halını almışdı.
Hər bir tarixi dövr öz şəxsiyyətini yetişdirib. Hər bir şəxsiyyət də öz növbəsində fəaliyyəti ilə tarixin müəyyən dövrünü yaradıb. Balaca oğlanın yaddaşında tərbiyəçiləri haqqında bəzi xatirələr qalmışdı. Astokdakı xüsusi hazırlıq məktəbinin direktoru qədim ingilis ənənəsinə sadiq qalaraq, şagirdlər üzərində müntəzəm olaraq kötək təcrübəsini həyata keçirirdi. O vaxtlar ibtidai siniflərdə öyrətməkdən çox "tərbiyə" edirdilər. Çubuqlar ən fəal metod hesab edilirdi, intizama əməl etməyən yeniyetmə isə bu çubuqların təsirini tamamilə anlayırdı. Hər cür zorakılığı, xüsusilə də çubuqla təhqiri qəbul etməyən Çörçilldə şərəf hissinin güclü olması, sonralar yetkinlik yaşına çatan kimi onu "köhnə düşməni"ndən intiqam almaq üçün Astoka çəkib apardı. Fəqət uşaqlıq incikliyinin qisası alınmamış qaldı: müəllim artıq ölmüşdü.
Uinston Çörçill 1895-ci ildə orduya gedir. Karyerasında uğur qazanmaq üçün gənc zabit müharibədə iştirak etməli idi. Kubada insanların yerli üsyançılara qarşı apardığı döyüşlərdə iştirak etmək Çörçillə nəsib olur. Bu işdə ona atasının dostu olan ispan səfiri köməklik göstərir. Başqa dövlətin ordusunun tərkibində olmaq üçün gənc zabitə xüsusi iradə nümayiş etdirmək lazım idi və Çörçill bunu bacarır.
Uinstonun xidmət etdiyi alay 1896-cı ilin avqust ayında Hindistana göndərilir və o, ikinci savaşını burada keçirir. Üsyankarlara qarşı qanlı döyüşlərdə 8 ay yəhərdən düşmədən iştirak edən Çörçill əsl müharibənin nə olduğunu anlayır. Eyni zamanda Hindistan kampaniyası onun jurnalistik fəaliyyətinə də təsir edir. Qazandığı təcrübə Çörçilli tələsik reportajlara deyil, ədəbi-bədii debütə çəkib aparırdı. Nəticədə, ilk kitabının nəşr olunması ilə Çörçill maraqlı yazıçı kimi tanınmağa başlayır.
1899-cu ildə qüdrətli Britaniya Hollandiyanın Cənubi Afrikada yağlı tikəsi sayılan müstəmləkəsini zəbt etmək üçün bu ölkə ilə müharibəyə başlayır. Çörçill ali jurnalist dərəcəsi ilə oraya yola düşür. Artıq o, özünü xüsusi sima olaraq hiss edə bilərdi. Fəqət bədbəxtlik baş verir. Çörçill hərbi geyimdə və əlində silah burada əsir düşür. Onu bu əsirlikdən qeyri-adi görkəmə malik olması xilas edir. Hərbi dövrün qanununa uyğun olaraq belə şəxslər yerindəcə güllələnməli olduğu halda, çöhrəsi nur saçan alicənab britaniyalı üçün bu istisna edilir. Bir möcüzə nəticəsində əsir düşərgəsindən qaçmaq ona nəsib olur. Holland dilində bir söz belə bilmədiyi halda xilas olmaq çox çətin idi. Belə bir şəraitdə yad bir ölkədə o, bir ingilislə rastlaşır. Həmyerlisi onu kömür şaxtasında gizlədərək yük vaqonunda vətənə yola salır. Məhz bu hadisədən sonra ser Uinstonun məşhur aforizmi yaranır: "Kişilik öz varlığını, şərəfini axmaq şəraitin məngənəsindən qoruyub saxlamaq bacarığından ibarətdir." Çörçill öz reportajında həmin hadisəni bütün incəliklərinə qədər təsvir edir. Nüfuzlu "Morning post" qəzetində işıq üzü görən bu reportaj onun müəllifini bütün İngiltərəyə tanıdır.
Əsirlikdən qaçmağı bacaran Uinston Çörçill siyasi fəaliyyətə başlayır. Mühafizəkarlar partiyasından parlamentə seçilir, fəqət 1904-cü ilin aprel ayında Çemberlenə etiraz olaraq liberalların tərəfinə keçmir. 1905-1911-ci illərdə o, koloniyalar naziri, ticarət naziri, daxili işlər naziri vəzifələrində çalışıb. 1911-1915-ci illərdə isə Hərbi Dəniz naziri vəzifəsində olarkən Britaniya donanmasını Almaniya ilə müharibəyə hazırlayır. 1915-ci ilin fevral ayında Çörçillin əmri ilə keçirilən Gelibolu və Dardanelə hücum əməliyyatı iflasa uğrayır. 1915-ci ilin ortalarında Çörçill admirallıqdan istefa etdiyini bildirir. Baş verən uğursuzluqlar və yol verilən səhvlərdən sonra o, bir hərbçi kimi ingilis-alman cəbhəsinə yola düşür. Cəbhəyə çatdıqdan sonra burada döyüşlərdə iştirak edir, əsgərləri ilə birgə səngər həyatının bütün çətinliklərini yaşayır. 1917-ci ildə Lord Corcun köməyilə koalisiya hökumətinin tərkibinə gətirilir. Hərbi nazir vəzifəsinə təyin edilən Çörçill çox sayda tank istehsalına başlayır və buna görə "tankların atası" ləqəbini qazanır.
1920-ci illərin əvvəllərində Çörçill yenidən mühafizəkarların tərəfinə keçərək onun liderlərindən biri olur. Bu hərəkətinə görə onu məzəmmət edənlərə Çörçill belə cavab verir: "Partiyanı dəyişmək hələ ideyanı dəyişmək demək deyil". Eyni zamanda öz məqsədini də gizlətmir: "Baş nazir olmaq üçün nazir olurlar!" Bu amalla Çörçill ömrünün sonunadək aşağıdakı vəzifələri tuta bilib. 1917-1921-ci illərdə hərbi nazir və aviasiya naziri; 1921-1922-ci illərdə müstəmləkə məsələləri üzrə nazir; 1924-1929-cu illərdə maliyyə naziri; 1939-1940-cı illərdə hərbi-dəniz naziri; 1940-1945, 1951-1955-ci illərdə Baş nazir.
Bu postlarda müvəffəqiyyət də, məğlubiyyət də var idi. 1918-ci ildə Sovet Rusiyasına qarşı başlanan düşmənçilik münasibətləri nəticəsiz qalır. Koloniyalarla iş məsələlərində isə Çörçill əfsanəvi Lourens Araviyskinin sayəsində Yaxın Şərqdə bir çox irəliləyişlərə nail olur, ərəb liderlərilə bütün məslələri nizamlaya bilir.
30-cu illərin əvvəllərində 60 yaşını haqlayan Uinston Çörçill üçün yenidən hökumət fəaliyyətinə qayıtmaq imkanı sıfır həddində idi. Fəqət İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Britaniya ordusunun yenidən silahlandırılması ilə məşğul olaraq əsaslı müvəffəqiyyətlərə nail ola bilir. İkinci Dünya müharibəsi Uinston Çörçill üçün bəxt ulduzu olur. Ölkənin ən ağır dövründə Böyük Britaniyanın Baş naziri vəzifəsini tutmaqla xalqı faşizmə qarşı mübarizədə birləşdirir, antihitler koalisiyasının yaradılmasında fəal iştirak edir, ABŞ prezidenti Ruzvelt və SSRİ lideri Stalinlə bərabər xalqların və dövlətlərin taleyinə dair qərarlar qəbul edir. O, özünün siyasi fəaliyyətinə "soyuq müharibə" ilə yekun vurur.
Çörçill siyasətçi adlandırılmağı sevmirdi, daha çox "ictimai xadim" kimi tanınmağa üstünlük verirdi. Onun fikrincə, "ictimai xadim siyasətçidən onunla fərqlənir ki, siyasətçi yalnız növbəti seçkilər haqqında düşündüyü halda, ictimai xadim gələcək nəsillər haqqında düşünür".
İkinci Dünya müharibəsi illərində Uinston Çörçill manevr edərək, risqli və həmişə boşa çıxan cəhdlərə yol verərdi. O, əvvəlcə Mussolini ilə qeyri-rəsmi yazışaraq, onun bitərəfliyinin qorunub saxlanmasına nail olmağa çalışıb, sonra isə nasist təcavüzünün qarşısını ala biləcək qüvvə kimi Sovetlər İttifaqını gördüyünə görə ona meyl edib. Lakin italyan həmkarını dilə tuta bilməyib, Stalinin də başqa planları var idi. Belə ki, onun Hitlerlə sövdələşməsində Avropa ölkələri faşistlərə güzəşt edilmişdi. Fəqət Çörçill gözlənilməz zərbə ilə üz-üzə qalır. Müharibədə qələbə təmin olunsa da, seçicilər mühafizəkarlar partiyasından və onun liderlərindən üz döndərir. Uinston heç vaxt bunun hansı səbəbdən baş verdiyini anlamayıb və bu rüsvayçılığını ingilis xalqına bağışlamayıb.
Bununla belə, Çörçill adəti üzrə öz siyasi həyatını davam etdirib. 1946-cı il mart ayının 5-də ABŞ-ın Fulton şəhərindəki Vestminister kollecindəki məşhur çıxışında antisovet məzmunlu mühazirəsi ilə Qərb dünyası ilə SSRİ arasında "soyuq müharibə" adlanan siyasətin başlanğıcını qoyub.
1953-cü ildə Uinston Çörçill daha bir mükafata layiq görülüb. Nobel Mükafatı Komitəsi Böyük Britaniyanın Baş nazirinə bədii ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatı verib. Ser Uinstonun siyasi fəaliyyətində məcburi fasilələr baş verdiyi vaxtlarda o, hər cür sakitliyi yazıçılarla tapa bilirdi. Hələ 30-cu illərdə çoxcildli "1916-1918-ci illərin Dünya böhranı" əsərini başa çatdırıb və "Həyatımın erkən çağları" adlı avtobioqrafik kitabını yazıb, uzun illər "Marlboroların həyatı" adlı altı cildlik "ailə epopeyası" üzərində işləyib. Hərbi-memar bədii əsərinə görə Nobel mükafatı alan Çörçill yeni həmkarlarının arasına yüksəlib. Ondan əvvəlki laureatlar Fransua Moriak, 1954-cü ildə isə Ernest Heminquey olub.
Uinston Çörçill ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı alan ilk və yeganə hökumət başçısıdır. Yarım əsr ərzində Böyük Britaniya dövlətinə sədaqətlə xidmət edən, onun bir çox uğurlarına imzasını atan Çörçill təkcə böyük siyasətçi deyil, həm də zəmanəsinin görkəmli yaradıcı şəxsiyyətlərindən biri idi. Ömrünün sonunda, yaşına və səhhətinə görə siyasi fəaliyyətdən uzaqlaşdığı dövrdə Çörçill dörd cildlik "İngilis dilli xalqların tarixi" tədqiqatını tamamlayıb. Gözəl rəsm əsərləri və bənnalıq sənətinin sirlərinə bələdliyi də onun sənətə yad olmadığının əlavə dəlil-sübutları sayıla bilər.
Çörçillin övladları özlərini tamamilə atalarının xatirəsi ilə bağlı fəaliyyətə həsr ediblər. Ser Rendolf onun zəngin ədəbi irsinin tədqiqi ilə məşğul olub, çoxcildlik əsərlərini toplayaraq nəşrə hazırlayıb və Arxiv mərkəzi açıb.
Uinston Çörçill kifayət qədər uzun həyatı və siyasi karyerası dövründə bir çox dünya ölkələrinin ali mükafatına layiq görülüb. 2002-ci ildə Birləşmiş Krallıqda "BBC" teleradio şirkəti tərəfindən keçirilən 1 milyondan çox insanın iştirak etdiyi sosioloji sorğuda Uinston Çörçill bütün dövrlərin ən dahi britaniyalısı seçilib.
1965-ci il yanvar ayının 24-də Londonun "Tayms" qəzetində Uinston Çörçillin dünyaya gəlişinin xəbər verilməsindən 90 il sonra məlumat verilir ki, ser Uinston Çörçill vəfat edib. Bu xüsusi memorial nəşrdə mərhumun fəaliyyəti, tərcümey-halı və məişətdən tutmuş rəsmiyyətə qədər kütləvi fotoşəkilləri əks olunmuşdu. Yəni Böyük Britaniya matəm içində idi.
Uinston Çörçill hərbi sanatoriyanın xəstə çarpayısında uzandığı zaman şəxsi dəfn mərasiminin ssenarisini yazıb: "İstəyirəm ki, məni adi əsgər kimi dəfn etsinlər." Çörçillin vəsiyyətinə əməl edilir, yalnız bir düzəlişlə: İngiltərə imperiyasının bu görkəmli əsgəri son mənzilə kral kimi yola salınır...
Fazil QARAOĞLU,
professor
Londonun "Tayms" qəzetinin birinci səhifəsində Marlboro hersoqları ailəsinin növbəti övladlarının dünyaya gəldiyi barədə belə yazılırdı: "1874-cü il noyabr ayının 30-da Bekinhem sarayında Ledi Rendolf Çörçill vaxtından əvvəl oğlan uşağı doğub." Xanım Rendolf hamilə olduğu müddətin son iki ayında tez-tez ziyafətlərdə iştirak edib və bir dəfə çox rəqs edərək sancı keçirib və elə oradaca körpəsini dünyaya gətirib. Hadisənin şahidləri sonralar xatırlayırdılar ki, doğum vaxtı hələ bu dərəcədə körpə çığırtısı eşitməmişdilər. Oğlan rəsmən Uinston Leonid Srenser, yaxınları tərəfindən isə sadəcə Vinni adlandırıldı. Əslən amerikalı olan anasının prezident Ruzveltin ailəsinə qohumluğu çatırdı. Atası özünü siyasi fəaliyyətə, anası isə kübar cəmiyyət həyatına həsr etdiyindən, Vinninin tərbiyəsi dayəyə həvalə edilmişdi. O dövrün kübar ailələrində bu cür bölgü ənənə halını almışdı.
Hər bir tarixi dövr öz şəxsiyyətini yetişdirib. Hər bir şəxsiyyət də öz növbəsində fəaliyyəti ilə tarixin müəyyən dövrünü yaradıb. Balaca oğlanın yaddaşında tərbiyəçiləri haqqında bəzi xatirələr qalmışdı. Astokdakı xüsusi hazırlıq məktəbinin direktoru qədim ingilis ənənəsinə sadiq qalaraq, şagirdlər üzərində müntəzəm olaraq kötək təcrübəsini həyata keçirirdi. O vaxtlar ibtidai siniflərdə öyrətməkdən çox "tərbiyə" edirdilər. Çubuqlar ən fəal metod hesab edilirdi, intizama əməl etməyən yeniyetmə isə bu çubuqların təsirini tamamilə anlayırdı. Hər cür zorakılığı, xüsusilə də çubuqla təhqiri qəbul etməyən Çörçilldə şərəf hissinin güclü olması, sonralar yetkinlik yaşına çatan kimi onu "köhnə düşməni"ndən intiqam almaq üçün Astoka çəkib apardı. Fəqət uşaqlıq incikliyinin qisası alınmamış qaldı: müəllim artıq ölmüşdü.
Uinston Çörçill 1895-ci ildə orduya gedir. Karyerasında uğur qazanmaq üçün gənc zabit müharibədə iştirak etməli idi. Kubada insanların yerli üsyançılara qarşı apardığı döyüşlərdə iştirak etmək Çörçillə nəsib olur. Bu işdə ona atasının dostu olan ispan səfiri köməklik göstərir. Başqa dövlətin ordusunun tərkibində olmaq üçün gənc zabitə xüsusi iradə nümayiş etdirmək lazım idi və Çörçill bunu bacarır.
Uinstonun xidmət etdiyi alay 1896-cı ilin avqust ayında Hindistana göndərilir və o, ikinci savaşını burada keçirir. Üsyankarlara qarşı qanlı döyüşlərdə 8 ay yəhərdən düşmədən iştirak edən Çörçill əsl müharibənin nə olduğunu anlayır. Eyni zamanda Hindistan kampaniyası onun jurnalistik fəaliyyətinə də təsir edir. Qazandığı təcrübə Çörçilli tələsik reportajlara deyil, ədəbi-bədii debütə çəkib aparırdı. Nəticədə, ilk kitabının nəşr olunması ilə Çörçill maraqlı yazıçı kimi tanınmağa başlayır.
1899-cu ildə qüdrətli Britaniya Hollandiyanın Cənubi Afrikada yağlı tikəsi sayılan müstəmləkəsini zəbt etmək üçün bu ölkə ilə müharibəyə başlayır. Çörçill ali jurnalist dərəcəsi ilə oraya yola düşür. Artıq o, özünü xüsusi sima olaraq hiss edə bilərdi. Fəqət bədbəxtlik baş verir. Çörçill hərbi geyimdə və əlində silah burada əsir düşür. Onu bu əsirlikdən qeyri-adi görkəmə malik olması xilas edir. Hərbi dövrün qanununa uyğun olaraq belə şəxslər yerindəcə güllələnməli olduğu halda, çöhrəsi nur saçan alicənab britaniyalı üçün bu istisna edilir. Bir möcüzə nəticəsində əsir düşərgəsindən qaçmaq ona nəsib olur. Holland dilində bir söz belə bilmədiyi halda xilas olmaq çox çətin idi. Belə bir şəraitdə yad bir ölkədə o, bir ingilislə rastlaşır. Həmyerlisi onu kömür şaxtasında gizlədərək yük vaqonunda vətənə yola salır. Məhz bu hadisədən sonra ser Uinstonun məşhur aforizmi yaranır: "Kişilik öz varlığını, şərəfini axmaq şəraitin məngənəsindən qoruyub saxlamaq bacarığından ibarətdir." Çörçill öz reportajında həmin hadisəni bütün incəliklərinə qədər təsvir edir. Nüfuzlu "Morning post" qəzetində işıq üzü görən bu reportaj onun müəllifini bütün İngiltərəyə tanıdır.
Əsirlikdən qaçmağı bacaran Uinston Çörçill siyasi fəaliyyətə başlayır. Mühafizəkarlar partiyasından parlamentə seçilir, fəqət 1904-cü ilin aprel ayında Çemberlenə etiraz olaraq liberalların tərəfinə keçmir. 1905-1911-ci illərdə o, koloniyalar naziri, ticarət naziri, daxili işlər naziri vəzifələrində çalışıb. 1911-1915-ci illərdə isə Hərbi Dəniz naziri vəzifəsində olarkən Britaniya donanmasını Almaniya ilə müharibəyə hazırlayır. 1915-ci ilin fevral ayında Çörçillin əmri ilə keçirilən Gelibolu və Dardanelə hücum əməliyyatı iflasa uğrayır. 1915-ci ilin ortalarında Çörçill admirallıqdan istefa etdiyini bildirir. Baş verən uğursuzluqlar və yol verilən səhvlərdən sonra o, bir hərbçi kimi ingilis-alman cəbhəsinə yola düşür. Cəbhəyə çatdıqdan sonra burada döyüşlərdə iştirak edir, əsgərləri ilə birgə səngər həyatının bütün çətinliklərini yaşayır. 1917-ci ildə Lord Corcun köməyilə koalisiya hökumətinin tərkibinə gətirilir. Hərbi nazir vəzifəsinə təyin edilən Çörçill çox sayda tank istehsalına başlayır və buna görə "tankların atası" ləqəbini qazanır.
1920-ci illərin əvvəllərində Çörçill yenidən mühafizəkarların tərəfinə keçərək onun liderlərindən biri olur. Bu hərəkətinə görə onu məzəmmət edənlərə Çörçill belə cavab verir: "Partiyanı dəyişmək hələ ideyanı dəyişmək demək deyil". Eyni zamanda öz məqsədini də gizlətmir: "Baş nazir olmaq üçün nazir olurlar!" Bu amalla Çörçill ömrünün sonunadək aşağıdakı vəzifələri tuta bilib. 1917-1921-ci illərdə hərbi nazir və aviasiya naziri; 1921-1922-ci illərdə müstəmləkə məsələləri üzrə nazir; 1924-1929-cu illərdə maliyyə naziri; 1939-1940-cı illərdə hərbi-dəniz naziri; 1940-1945, 1951-1955-ci illərdə Baş nazir.
Bu postlarda müvəffəqiyyət də, məğlubiyyət də var idi. 1918-ci ildə Sovet Rusiyasına qarşı başlanan düşmənçilik münasibətləri nəticəsiz qalır. Koloniyalarla iş məsələlərində isə Çörçill əfsanəvi Lourens Araviyskinin sayəsində Yaxın Şərqdə bir çox irəliləyişlərə nail olur, ərəb liderlərilə bütün məslələri nizamlaya bilir.
30-cu illərin əvvəllərində 60 yaşını haqlayan Uinston Çörçill üçün yenidən hökumət fəaliyyətinə qayıtmaq imkanı sıfır həddində idi. Fəqət İkinci Dünya müharibəsi ərəfəsində Britaniya ordusunun yenidən silahlandırılması ilə məşğul olaraq əsaslı müvəffəqiyyətlərə nail ola bilir. İkinci Dünya müharibəsi Uinston Çörçill üçün bəxt ulduzu olur. Ölkənin ən ağır dövründə Böyük Britaniyanın Baş naziri vəzifəsini tutmaqla xalqı faşizmə qarşı mübarizədə birləşdirir, antihitler koalisiyasının yaradılmasında fəal iştirak edir, ABŞ prezidenti Ruzvelt və SSRİ lideri Stalinlə bərabər xalqların və dövlətlərin taleyinə dair qərarlar qəbul edir. O, özünün siyasi fəaliyyətinə "soyuq müharibə" ilə yekun vurur.
Çörçill siyasətçi adlandırılmağı sevmirdi, daha çox "ictimai xadim" kimi tanınmağa üstünlük verirdi. Onun fikrincə, "ictimai xadim siyasətçidən onunla fərqlənir ki, siyasətçi yalnız növbəti seçkilər haqqında düşündüyü halda, ictimai xadim gələcək nəsillər haqqında düşünür".
İkinci Dünya müharibəsi illərində Uinston Çörçill manevr edərək, risqli və həmişə boşa çıxan cəhdlərə yol verərdi. O, əvvəlcə Mussolini ilə qeyri-rəsmi yazışaraq, onun bitərəfliyinin qorunub saxlanmasına nail olmağa çalışıb, sonra isə nasist təcavüzünün qarşısını ala biləcək qüvvə kimi Sovetlər İttifaqını gördüyünə görə ona meyl edib. Lakin italyan həmkarını dilə tuta bilməyib, Stalinin də başqa planları var idi. Belə ki, onun Hitlerlə sövdələşməsində Avropa ölkələri faşistlərə güzəşt edilmişdi. Fəqət Çörçill gözlənilməz zərbə ilə üz-üzə qalır. Müharibədə qələbə təmin olunsa da, seçicilər mühafizəkarlar partiyasından və onun liderlərindən üz döndərir. Uinston heç vaxt bunun hansı səbəbdən baş verdiyini anlamayıb və bu rüsvayçılığını ingilis xalqına bağışlamayıb.
Bununla belə, Çörçill adəti üzrə öz siyasi həyatını davam etdirib. 1946-cı il mart ayının 5-də ABŞ-ın Fulton şəhərindəki Vestminister kollecindəki məşhur çıxışında antisovet məzmunlu mühazirəsi ilə Qərb dünyası ilə SSRİ arasında "soyuq müharibə" adlanan siyasətin başlanğıcını qoyub.
1953-cü ildə Uinston Çörçill daha bir mükafata layiq görülüb. Nobel Mükafatı Komitəsi Böyük Britaniyanın Baş nazirinə bədii ədəbiyyat üzrə Nobel Mükafatı verib. Ser Uinstonun siyasi fəaliyyətində məcburi fasilələr baş verdiyi vaxtlarda o, hər cür sakitliyi yazıçılarla tapa bilirdi. Hələ 30-cu illərdə çoxcildli "1916-1918-ci illərin Dünya böhranı" əsərini başa çatdırıb və "Həyatımın erkən çağları" adlı avtobioqrafik kitabını yazıb, uzun illər "Marlboroların həyatı" adlı altı cildlik "ailə epopeyası" üzərində işləyib. Hərbi-memar bədii əsərinə görə Nobel mükafatı alan Çörçill yeni həmkarlarının arasına yüksəlib. Ondan əvvəlki laureatlar Fransua Moriak, 1954-cü ildə isə Ernest Heminquey olub.
Uinston Çörçill ədəbiyyat sahəsində Nobel mükafatı alan ilk və yeganə hökumət başçısıdır. Yarım əsr ərzində Böyük Britaniya dövlətinə sədaqətlə xidmət edən, onun bir çox uğurlarına imzasını atan Çörçill təkcə böyük siyasətçi deyil, həm də zəmanəsinin görkəmli yaradıcı şəxsiyyətlərindən biri idi. Ömrünün sonunda, yaşına və səhhətinə görə siyasi fəaliyyətdən uzaqlaşdığı dövrdə Çörçill dörd cildlik "İngilis dilli xalqların tarixi" tədqiqatını tamamlayıb. Gözəl rəsm əsərləri və bənnalıq sənətinin sirlərinə bələdliyi də onun sənətə yad olmadığının əlavə dəlil-sübutları sayıla bilər.
Çörçillin övladları özlərini tamamilə atalarının xatirəsi ilə bağlı fəaliyyətə həsr ediblər. Ser Rendolf onun zəngin ədəbi irsinin tədqiqi ilə məşğul olub, çoxcildlik əsərlərini toplayaraq nəşrə hazırlayıb və Arxiv mərkəzi açıb.
Uinston Çörçill kifayət qədər uzun həyatı və siyasi karyerası dövründə bir çox dünya ölkələrinin ali mükafatına layiq görülüb. 2002-ci ildə Birləşmiş Krallıqda "BBC" teleradio şirkəti tərəfindən keçirilən 1 milyondan çox insanın iştirak etdiyi sosioloji sorğuda Uinston Çörçill bütün dövrlərin ən dahi britaniyalısı seçilib.
1965-ci il yanvar ayının 24-də Londonun "Tayms" qəzetində Uinston Çörçillin dünyaya gəlişinin xəbər verilməsindən 90 il sonra məlumat verilir ki, ser Uinston Çörçill vəfat edib. Bu xüsusi memorial nəşrdə mərhumun fəaliyyəti, tərcümey-halı və məişətdən tutmuş rəsmiyyətə qədər kütləvi fotoşəkilləri əks olunmuşdu. Yəni Böyük Britaniya matəm içində idi.
Uinston Çörçill hərbi sanatoriyanın xəstə çarpayısında uzandığı zaman şəxsi dəfn mərasiminin ssenarisini yazıb: "İstəyirəm ki, məni adi əsgər kimi dəfn etsinlər." Çörçillin vəsiyyətinə əməl edilir, yalnız bir düzəlişlə: İngiltərə imperiyasının bu görkəmli əsgəri son mənzilə kral kimi yola salınır...
Fazil QARAOĞLU,
professor
