Azərbaycan SSR-nin Xalq artisti, görkəmli teatr rejissoru, aktyoru və pedaqoqu Tofiq Kazımov 14 yanvar 1923-cü il Bakıda doğulub və yeddiillik təhsilini burada alaraq teatr məktəbini bitirib (1939-1942). Böyük Vətən müharibəsində iştirak edib. Döyüşlərdə yaralanaraq 1943-cü ildə qayıdıb və Gənc Tamaşaçılar Teatrında aktyor işləyib. Əyyub Abbasovun "Məlik Məmməd", Abdulla Şaiqin "Ana" dramlarının tamaşalarında Bulud və Əmrah rollarını oynayıb.
Tofiq Kazımov 1951-1952-ci illərdə Moskvada ali rejissorluq təhsili alıb.
Sağlam yenilik və müasirlik ruhuna malik olan Tofiq Kazımovun Akademik Milli Dram Teatrda rejissor kimi K.Haldoninin "Məzəli hadisə" (1952), M.F.Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", L.de Veqanın "Seviliya ulduzu" (1953), "Dəlilər" (1963), M.Qorkinin "Vassa Jeleznova" (1954), R.Rzanın "Qardaşlar", N.Hikmətin "Qəribə adam" (1956), Ə.Məmmədxanlının "Şirvan gözəli" (1957), Ş.Qurbanovun "Əcəb işə düşdük", A.Parnisin "Gözəllik və sevgi adası" ("Afrodita adası", 1961), V.Hüqonun "Mariya Tüdor" (1962), S.Rəhmanın "Sevimli rollar" (1963) pyeslərinə səhnə təfsiri verib. Baş rejissor kimi Akademik Teatrda U.Şekspirin "Antoni və Kleopatra" (1964), "Hamlet" (1968), "Fırtına" (1974), İ.Əfəndiyevin "Sən həmişə mənimləsən" (1964), "Unuda bilmirəm" (1968), "Məhv olmuş gündəliklər" (1969), "Bağlardan gələn səs" (1975), C.Məmmədquluzadənin "Ölülər" (1966), Ş.Qurbanovun "Sənsiz" (1967), Ə.B.Haqverdiyevin "Pəri cadu" (1969), B.Nuşiçin "Nazirin xanımı" (1970), S.Rəhmanın "Yalan" (1965), "Küləklər" (1970), B.Vahabzadənin "Yağışdan sonra" (1971), Y.O'Nilin "Qızıl" (1971), C.Cabbarlının "Aydın" (1972), İ.Qasımovun "Nağıl başlananda" (1973), A.Vampilovun "Övlad" (1974), M.S.Ordubadinin "Qılınc və qələm" (1976), M.İbrahimbəyovun "Ümid" (1976), M.İbrahimovun "Bəşərin komediyası və yaxud Don Juan" (1977), A.Safronovun "Daşqın", D.Asenovun "Qızıldan qiymətli" (1977), M.F.Axundzadənin "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" (1978), Ə.Əylislinin "Quşu uçan budaqlar" (1978), "Yastı təpə", T.əl Hakiminin "Karıxmış sultan" (1980) pyeslərini tamaşaya hazırlayıb. Tofiq Kazımov baş rejissorluğu dövründə teatra çoxlu istedadlı gənc cəlb edib. Tofiq Kazımov yeni teatr poetikası yaratmaqla, onun estetik səciyyələrini müəyyənləşdirib. O, sözün əsl mənasında, hazırladığı səhnə əsərlərində "tamaşanın müəllifi" səviyyəsinə yüksəlib. Tofiq Kazımovun yaradıcılıq üslubunda dönüş kimi qiymətləndirilən “Sən həmişə mənimləsən” ilə Milli Dram Teatrında lirik-psixoloji janrın bünövrəsi qoyulub.
1958-ci ildə Rus Dram Teatrında Ə.Məmmədxanlının "Şərqin səhəri" pyesinə, 1960-cı ildə Musiqili Komediya Teatrında T.Quliyevin "Qızılaxtaranlar" (dramaturq: Həsən Seyidbəyli) operettasına, Naxçıvan Teatrında M.Tarverdiyevin "Kölgəli dağ" (1964), Quba Teatrında R.Şahvələdin "Qızqalası" (1961), Ş.Qurbanovun "Əcəb işə düşdük" (1963), Gəncə Teatrında A.Məmmədovun "Yadındamı" (1969) dramlarına quruluş verib.
Tofiq Kazımov 1965-ci ildə "Antoni və Kleopatra" (Şekspir) və 1979-cu ildə "Şəhərin yay günləri" (Anar) tamaşalarına görə Dövlət mükafatları ilə təltif olunub. Respublikanın “Əməkdar incəsənət xadimi” (1961) və “Xalq artisti” (1 iyun 1974) fəxri adlarına layiq görülüb.
Tofiq Kazımov səhnəni maksimum dərəcədə boşaltmağa çalışır və bununla fəza (məkan) genişliyinə nail olub. Səhnə tərtibatındakı "xəsislik" əsas diqqəti aktyora yönəldib. Tofiq Kazımov qaysaqlanıb köhnəlmiş səhnə şərtiliklərini cəsarətlə sındırıb. Onun quruluş verdiyi tamaşalarda pərdə obraz-rəmzə çevrilib. Tofiq Kazımov klassik dramlara "doğma", "toxunulmaz" kimi baxmaq flkrinin əleyhinə çıxır, həmin əsərlərin tamaşalarında cəsarətli eksperimentləri, inamlı axtarışları, dəyərli nəticələri ilə diqqəti cəlb edib. Tofiq Kazımov səhnədə məşq prosesində tamaşanın kompozisiyasını qurandan sonra ecazkar improvizələr edir, gözlənilməz fəlsəfi-estetik qənaətlərə gəlib. Bədii materialın səhnə təfsirində Tofiq Kazımovun əsas "silahı" poetik, psixoloji, dramatik fikir yükü daşıyan mizanlar idi. Tofiq Kazımovun tamaşalarında obraz üçün məxsusi yazılmış mahnıları aktyorlar özləri oxuyublar. Buna görə də ifaçı səhnədə həmişə obrazda olur və bununla da vəziyyəti bilavasitə yaşayıb.
Tofiq Kazımov "özgələşmə effekti"nin milli formasını yaratmaq üçün epik teatrın ünsürlərindən cəsarətlə və novatorcasma bəhrələnib. Tofiq Kazımovun hazırladığı tamaşalarda divar, qapı, pəncərə və sairə əşyalar (obyektlər) həm özünün konkret məişət mahiyyətini yerinə yetirir, həm də atribut-obraza çevrilib. Akademik teatrda həmişə gənc qəhrəman rolları tanınmış, müəyyən fəxri adlarla təltiflənmiş 50-60 yaşlı aktyorlara verilib. Bu səmərəsiz ənənəni məhz Tofiq Kazımov cəsarətlə sındırıb. O, "Sən həmişə mənimləsən" tamaşasında 18 yaşlı Nargiləni tələbə Amaliya Pənahovaya, "Ölülər"dəki gənc İsgəndəri 28 yaşlı Həsən Turabova tapşırıb. Tofiq Kazımovun tamaşalarında həm fikir, həm də estetik forma baxımından həmişə təzətərlik, təravət vardı.
Tofiq Kazımovun quruluş verdiyi tamaşalarda iyirminci əsrin hərəkət və təfəkkür sürəti, qlobal ictimai və siyasi proseslərin ritmi, insanların həyat tərzinin dinamikası, düşüncə tərzinin itiliyi müxtəlif bədii, estetik, fəlsəfi, psixoloji formalarda parlaq təcəssümünü tapıb. Tofiq Kazımovun tamaşalarının finalı özü bir tamaşa idi. Rejissorun əsər üçün seçib qurduğu bədii, estetik, fəlsəfi konsepsiya finalda zahirən həlim, lirik, sakit, yumşaq, ancaq enerji nüvəsində coşğunluq, əzəmət, hayqırtı olan tərzdə tamaşaçılara çatdırılıb.
Tofiq Kazımov uzun illər Teatr İnstitutunda aktyor və rejissor sənətindən dərs deyib. Xalq artistləri Ağasadıq Gəraybəyli, Məmmədəli Vəlixanlı, Kazım Ziya, Əliağa Ağayev (Zəfər Nemətovla birgə), İsmayıl Osmanlı barədə monoqrafiyalar yazıb. "Çağırış", "İşıqlı yollarda", "Şəfəq", "Qoçaq Polad" və digər pyeslərin müəllifidir. Mətbuatda teatr sənətinə, müxtəlif tamaşalara aid resenziya və məqalələrlə çıxış edib.
Milli rejissor sənətimizin korifeylərindən sayılan Tofiq Kazımovun məzarı Bakıda II Fəxri Xiyabandadır.
Tofiq Kazımov 1951-1952-ci illərdə Moskvada ali rejissorluq təhsili alıb.
Sağlam yenilik və müasirlik ruhuna malik olan Tofiq Kazımovun Akademik Milli Dram Teatrda rejissor kimi K.Haldoninin "Məzəli hadisə" (1952), M.F.Axundzadənin "Lənkəran xanının vəziri", L.de Veqanın "Seviliya ulduzu" (1953), "Dəlilər" (1963), M.Qorkinin "Vassa Jeleznova" (1954), R.Rzanın "Qardaşlar", N.Hikmətin "Qəribə adam" (1956), Ə.Məmmədxanlının "Şirvan gözəli" (1957), Ş.Qurbanovun "Əcəb işə düşdük", A.Parnisin "Gözəllik və sevgi adası" ("Afrodita adası", 1961), V.Hüqonun "Mariya Tüdor" (1962), S.Rəhmanın "Sevimli rollar" (1963) pyeslərinə səhnə təfsiri verib. Baş rejissor kimi Akademik Teatrda U.Şekspirin "Antoni və Kleopatra" (1964), "Hamlet" (1968), "Fırtına" (1974), İ.Əfəndiyevin "Sən həmişə mənimləsən" (1964), "Unuda bilmirəm" (1968), "Məhv olmuş gündəliklər" (1969), "Bağlardan gələn səs" (1975), C.Məmmədquluzadənin "Ölülər" (1966), Ş.Qurbanovun "Sənsiz" (1967), Ə.B.Haqverdiyevin "Pəri cadu" (1969), B.Nuşiçin "Nazirin xanımı" (1970), S.Rəhmanın "Yalan" (1965), "Küləklər" (1970), B.Vahabzadənin "Yağışdan sonra" (1971), Y.O'Nilin "Qızıl" (1971), C.Cabbarlının "Aydın" (1972), İ.Qasımovun "Nağıl başlananda" (1973), A.Vampilovun "Övlad" (1974), M.S.Ordubadinin "Qılınc və qələm" (1976), M.İbrahimbəyovun "Ümid" (1976), M.İbrahimovun "Bəşərin komediyası və yaxud Don Juan" (1977), A.Safronovun "Daşqın", D.Asenovun "Qızıldan qiymətli" (1977), M.F.Axundzadənin "Müsyö Jordan və dərviş Məstəli şah" (1978), Ə.Əylislinin "Quşu uçan budaqlar" (1978), "Yastı təpə", T.əl Hakiminin "Karıxmış sultan" (1980) pyeslərini tamaşaya hazırlayıb. Tofiq Kazımov baş rejissorluğu dövründə teatra çoxlu istedadlı gənc cəlb edib. Tofiq Kazımov yeni teatr poetikası yaratmaqla, onun estetik səciyyələrini müəyyənləşdirib. O, sözün əsl mənasında, hazırladığı səhnə əsərlərində "tamaşanın müəllifi" səviyyəsinə yüksəlib. Tofiq Kazımovun yaradıcılıq üslubunda dönüş kimi qiymətləndirilən “Sən həmişə mənimləsən” ilə Milli Dram Teatrında lirik-psixoloji janrın bünövrəsi qoyulub.
1958-ci ildə Rus Dram Teatrında Ə.Məmmədxanlının "Şərqin səhəri" pyesinə, 1960-cı ildə Musiqili Komediya Teatrında T.Quliyevin "Qızılaxtaranlar" (dramaturq: Həsən Seyidbəyli) operettasına, Naxçıvan Teatrında M.Tarverdiyevin "Kölgəli dağ" (1964), Quba Teatrında R.Şahvələdin "Qızqalası" (1961), Ş.Qurbanovun "Əcəb işə düşdük" (1963), Gəncə Teatrında A.Məmmədovun "Yadındamı" (1969) dramlarına quruluş verib.
Tofiq Kazımov 1965-ci ildə "Antoni və Kleopatra" (Şekspir) və 1979-cu ildə "Şəhərin yay günləri" (Anar) tamaşalarına görə Dövlət mükafatları ilə təltif olunub. Respublikanın “Əməkdar incəsənət xadimi” (1961) və “Xalq artisti” (1 iyun 1974) fəxri adlarına layiq görülüb.
Tofiq Kazımov səhnəni maksimum dərəcədə boşaltmağa çalışır və bununla fəza (məkan) genişliyinə nail olub. Səhnə tərtibatındakı "xəsislik" əsas diqqəti aktyora yönəldib. Tofiq Kazımov qaysaqlanıb köhnəlmiş səhnə şərtiliklərini cəsarətlə sındırıb. Onun quruluş verdiyi tamaşalarda pərdə obraz-rəmzə çevrilib. Tofiq Kazımov klassik dramlara "doğma", "toxunulmaz" kimi baxmaq flkrinin əleyhinə çıxır, həmin əsərlərin tamaşalarında cəsarətli eksperimentləri, inamlı axtarışları, dəyərli nəticələri ilə diqqəti cəlb edib. Tofiq Kazımov səhnədə məşq prosesində tamaşanın kompozisiyasını qurandan sonra ecazkar improvizələr edir, gözlənilməz fəlsəfi-estetik qənaətlərə gəlib. Bədii materialın səhnə təfsirində Tofiq Kazımovun əsas "silahı" poetik, psixoloji, dramatik fikir yükü daşıyan mizanlar idi. Tofiq Kazımovun tamaşalarında obraz üçün məxsusi yazılmış mahnıları aktyorlar özləri oxuyublar. Buna görə də ifaçı səhnədə həmişə obrazda olur və bununla da vəziyyəti bilavasitə yaşayıb.
Tofiq Kazımov "özgələşmə effekti"nin milli formasını yaratmaq üçün epik teatrın ünsürlərindən cəsarətlə və novatorcasma bəhrələnib. Tofiq Kazımovun hazırladığı tamaşalarda divar, qapı, pəncərə və sairə əşyalar (obyektlər) həm özünün konkret məişət mahiyyətini yerinə yetirir, həm də atribut-obraza çevrilib. Akademik teatrda həmişə gənc qəhrəman rolları tanınmış, müəyyən fəxri adlarla təltiflənmiş 50-60 yaşlı aktyorlara verilib. Bu səmərəsiz ənənəni məhz Tofiq Kazımov cəsarətlə sındırıb. O, "Sən həmişə mənimləsən" tamaşasında 18 yaşlı Nargiləni tələbə Amaliya Pənahovaya, "Ölülər"dəki gənc İsgəndəri 28 yaşlı Həsən Turabova tapşırıb. Tofiq Kazımovun tamaşalarında həm fikir, həm də estetik forma baxımından həmişə təzətərlik, təravət vardı.
Tofiq Kazımovun quruluş verdiyi tamaşalarda iyirminci əsrin hərəkət və təfəkkür sürəti, qlobal ictimai və siyasi proseslərin ritmi, insanların həyat tərzinin dinamikası, düşüncə tərzinin itiliyi müxtəlif bədii, estetik, fəlsəfi, psixoloji formalarda parlaq təcəssümünü tapıb. Tofiq Kazımovun tamaşalarının finalı özü bir tamaşa idi. Rejissorun əsər üçün seçib qurduğu bədii, estetik, fəlsəfi konsepsiya finalda zahirən həlim, lirik, sakit, yumşaq, ancaq enerji nüvəsində coşğunluq, əzəmət, hayqırtı olan tərzdə tamaşaçılara çatdırılıb.
Tofiq Kazımov uzun illər Teatr İnstitutunda aktyor və rejissor sənətindən dərs deyib. Xalq artistləri Ağasadıq Gəraybəyli, Məmmədəli Vəlixanlı, Kazım Ziya, Əliağa Ağayev (Zəfər Nemətovla birgə), İsmayıl Osmanlı barədə monoqrafiyalar yazıb. "Çağırış", "İşıqlı yollarda", "Şəfəq", "Qoçaq Polad" və digər pyeslərin müəllifidir. Mətbuatda teatr sənətinə, müxtəlif tamaşalara aid resenziya və məqalələrlə çıxış edib.
Milli rejissor sənətimizin korifeylərindən sayılan Tofiq Kazımovun məzarı Bakıda II Fəxri Xiyabandadır.
