“Böyük İsrail” ideyası İsrail dövlətinin yarandığı tarixdən, yəni 1948-ci ildən bəri gündəlikdədir. Mübahisəli və mürəkkəb mövzu olduğu üçün geosiyasi müzakirələrdə, xüsusən də Yaxın Şərq siyasəti ilə bağlı tez-tez diqqəti cəlb edir”.
Bu sözləri Globalinfo.az-a danışan politoloq Əlimusa İbrahimov deyib.
O bildirib ki, İsraillə bağlı bütün münaqişələrin və ya Yaxın Şərqdəki müharibələrin bu ideyadan qaynaqlandığını qeyd edənlər var:
“Hətta bəzi mütəxəssislər İsrail dövlətinin yaranmasına qədər 50 il və bu dövlətin yarandığından keçən 75 il ərzində regionda baş verən bütün münaqişələrin kökündə “Böyük İsrail” konsepsiyasının durduğunu sübut etməyə çalışırlar.
Konsepsiya tarixi, siyasi və ideoloji kontekstdən asılı olaraq müxtəlif ideyalara istinad edə bilər, lakin bu gün İsrail hökumətinin belə bir dövlət qurmaq üçün rəsmi siyasəti və ya planı olmaması da diqqəti cəlb edə bilər. Amma ideya ilə bağlı dövlət planının olmaması bu konsepsiya haqqında işlərin getmədiyini də deməyə əsas vermir. İsrailin qonşu ərəb ölkələri hesabına öz ərazisinin addım-addım artırılması məsələsi elan etdiyi dövlət proqramında yoxdur. Amma gəlin 1948-ci ildən bəri bu dövlətin ərazisinin nə qədər genişləndiyinə diqqət yetirək. Bu bir daha sübut edir ki, İsrail məqsədyönlü şəkildə “Böyük İsrail” planını rəsmi şəkildə ortalığa qoymaqadan çəkinir.
“Böyük İsrail” anlayışı bəzən İncilin müxtəlif hissələrində qeyd edildiyi kimi, Fərat çayı (indiki İraqda) və Nil çayı (Misirdə) arasındakı əraziyə istinad edərək İncilin Yəhudilərə vədləri ilə uyğunlaşır (Yaradılış 15: 18). İsraildəki bəzi dini və millətçi hərəkatlar bunu ölkənin gələcək sərhədləri üçün yol xəritəsi kimi şərh ediblər”.
Ekspert deyib ki, 20-ci əsrdə ilk sionist liderlər bir yəhudi dövləti yaratmağa çalışdılar, lakin onların ərazi ambisiyaları müxtəlif idi. Sionizmin əsas məqsədi yəhudiləri bir yerə toplayan dövlətin yaradılması idi:
“Başqa yollarla buna çatmağın mümkün olmayacağını dərk edən Yəhudi ziyalıları və zənginləri bu vasitədə dindən istifadə etməyə qərar verdilər. Yəni dövlətin yaradılmasını vəd olunmuş torpaqlar və “Böyük İsrail” ideyası ilə möhkəmləndirməyə başladılar. Dinin yardımı sonda 1948-ci ildə İsrail dövlətinin yaradılması ilə nəticələndi. Amma Sionizm fəaliyyətini dayandırmadı. Onun fəaliyyət planına yeni məqsədlər əlavə olundu. İsrail dövlətinin qurulması, onun möhkəmləndirilməsi, İsrailə digər dövlətlərdən əhalinin köçürülməsi və bir də qonşu ərəb dövlətlərinin əraziləri hesabına “Böyük İsrail” dövlətinin yaradılması. Əsas sionist hərəkat, xüsusən də 1948-ci ildə İsrail qurulduqdan sonra, ilk növbədə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bölmə planı çərçivəsində ərazinin təhlükəsizliyinə diqqət yetirdi. Bununla belə, kənar qruplar və ya millətçi qruplar bəzən “Böyük İsrail”i geri almaq ideyasını müdafiə edirlər.
Hazırda İsrail daxilində Fəratdan Nil çayına qədər uzanan “Böyük İsrail”i qurmağı hədəfləyən əsas və ya rəsmi hərəkat yoxdur. Bununla belə, İsrail sərhədləri ətrafında, xüsusən də fələstinlilər və qonşu ölkələrlə olan gərginlik, İsrail ekspansionizmi ilə bağlı narahatlıqları artırır və bu planın mövcud olduğuna işarə edir.
İordan çayının qərb sahilində yaşayış məntəqələri mütəmadi olaraq İsrail tərəfindən məskunlaşdırılır və beynəlxalq aktorların bu barədə xəbərdarlıqları qulaqardına vurulur. Bəzi dövlətlər İsrailin bu hərəkətini “Böyük İsrail” konteksti əsasında izah edir və onu cilovlamağa çağırırlar”.
Ə.İbrahimov deyib ki, İsrailin ərazi mövqeyi baxımından əsas məqsədi guya təhlükəsizlik konsepsiyası ətrafındadır:
“Yəhudi dövləti qonşu torpaqları ilhaq etməsini təhlükəsizliyini təmin etmək prizmasından izah edir.
Amma təhlükəsizliyin təmin edilməsi naminə qonşu dövlətlərin ərazilərinin işğal altına alınması nə qədər məntiqə uyğundur? Bunun üçün beynəlxalq təşkilatlar və qlobal güclərin imkanlarından istifadə etməklə təcrübədən keçirilmiş bir mexanizm yaratmaq olmazmı? Əlbəttə ki, mümkündür və bu İsrail və onun silahlandırılması üçün milyardlar xərcləyən dövlətlər üçün daha ucuz başa gələr və bu qədər günahsız insanın məhv olmasına gətirib çıxarmazdı”.
Turan Rzayev
Globalinfo.az
Bu sözləri Globalinfo.az-a danışan politoloq Əlimusa İbrahimov deyib.
O bildirib ki, İsraillə bağlı bütün münaqişələrin və ya Yaxın Şərqdəki müharibələrin bu ideyadan qaynaqlandığını qeyd edənlər var:
“Hətta bəzi mütəxəssislər İsrail dövlətinin yaranmasına qədər 50 il və bu dövlətin yarandığından keçən 75 il ərzində regionda baş verən bütün münaqişələrin kökündə “Böyük İsrail” konsepsiyasının durduğunu sübut etməyə çalışırlar.
Konsepsiya tarixi, siyasi və ideoloji kontekstdən asılı olaraq müxtəlif ideyalara istinad edə bilər, lakin bu gün İsrail hökumətinin belə bir dövlət qurmaq üçün rəsmi siyasəti və ya planı olmaması da diqqəti cəlb edə bilər. Amma ideya ilə bağlı dövlət planının olmaması bu konsepsiya haqqında işlərin getmədiyini də deməyə əsas vermir. İsrailin qonşu ərəb ölkələri hesabına öz ərazisinin addım-addım artırılması məsələsi elan etdiyi dövlət proqramında yoxdur. Amma gəlin 1948-ci ildən bəri bu dövlətin ərazisinin nə qədər genişləndiyinə diqqət yetirək. Bu bir daha sübut edir ki, İsrail məqsədyönlü şəkildə “Böyük İsrail” planını rəsmi şəkildə ortalığa qoymaqadan çəkinir.
“Böyük İsrail” anlayışı bəzən İncilin müxtəlif hissələrində qeyd edildiyi kimi, Fərat çayı (indiki İraqda) və Nil çayı (Misirdə) arasındakı əraziyə istinad edərək İncilin Yəhudilərə vədləri ilə uyğunlaşır (Yaradılış 15: 18). İsraildəki bəzi dini və millətçi hərəkatlar bunu ölkənin gələcək sərhədləri üçün yol xəritəsi kimi şərh ediblər”.
Ekspert deyib ki, 20-ci əsrdə ilk sionist liderlər bir yəhudi dövləti yaratmağa çalışdılar, lakin onların ərazi ambisiyaları müxtəlif idi. Sionizmin əsas məqsədi yəhudiləri bir yerə toplayan dövlətin yaradılması idi:
“Başqa yollarla buna çatmağın mümkün olmayacağını dərk edən Yəhudi ziyalıları və zənginləri bu vasitədə dindən istifadə etməyə qərar verdilər. Yəni dövlətin yaradılmasını vəd olunmuş torpaqlar və “Böyük İsrail” ideyası ilə möhkəmləndirməyə başladılar. Dinin yardımı sonda 1948-ci ildə İsrail dövlətinin yaradılması ilə nəticələndi. Amma Sionizm fəaliyyətini dayandırmadı. Onun fəaliyyət planına yeni məqsədlər əlavə olundu. İsrail dövlətinin qurulması, onun möhkəmləndirilməsi, İsrailə digər dövlətlərdən əhalinin köçürülməsi və bir də qonşu ərəb dövlətlərinin əraziləri hesabına “Böyük İsrail” dövlətinin yaradılması. Əsas sionist hərəkat, xüsusən də 1948-ci ildə İsrail qurulduqdan sonra, ilk növbədə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının bölmə planı çərçivəsində ərazinin təhlükəsizliyinə diqqət yetirdi. Bununla belə, kənar qruplar və ya millətçi qruplar bəzən “Böyük İsrail”i geri almaq ideyasını müdafiə edirlər.
Hazırda İsrail daxilində Fəratdan Nil çayına qədər uzanan “Böyük İsrail”i qurmağı hədəfləyən əsas və ya rəsmi hərəkat yoxdur. Bununla belə, İsrail sərhədləri ətrafında, xüsusən də fələstinlilər və qonşu ölkələrlə olan gərginlik, İsrail ekspansionizmi ilə bağlı narahatlıqları artırır və bu planın mövcud olduğuna işarə edir.
İordan çayının qərb sahilində yaşayış məntəqələri mütəmadi olaraq İsrail tərəfindən məskunlaşdırılır və beynəlxalq aktorların bu barədə xəbərdarlıqları qulaqardına vurulur. Bəzi dövlətlər İsrailin bu hərəkətini “Böyük İsrail” konteksti əsasında izah edir və onu cilovlamağa çağırırlar”.
Ə.İbrahimov deyib ki, İsrailin ərazi mövqeyi baxımından əsas məqsədi guya təhlükəsizlik konsepsiyası ətrafındadır:
“Yəhudi dövləti qonşu torpaqları ilhaq etməsini təhlükəsizliyini təmin etmək prizmasından izah edir.
Amma təhlükəsizliyin təmin edilməsi naminə qonşu dövlətlərin ərazilərinin işğal altına alınması nə qədər məntiqə uyğundur? Bunun üçün beynəlxalq təşkilatlar və qlobal güclərin imkanlarından istifadə etməklə təcrübədən keçirilmiş bir mexanizm yaratmaq olmazmı? Əlbəttə ki, mümkündür və bu İsrail və onun silahlandırılması üçün milyardlar xərcləyən dövlətlər üçün daha ucuz başa gələr və bu qədər günahsız insanın məhv olmasına gətirib çıxarmazdı”.
Turan Rzayev
Globalinfo.az
