Azərbaycan Milli Elmlər Akademiyası Nəsimi adına Dilçilik İnstitutunun Nəzəri dilçilik şöbəsinin müdiri professor İdris Abbasovun “Qızıl tədqiqatlar seriyası”ndan iki kitabı çapdan çıxıb.
İnstitutdan bildirilib ki, birinci kitab “Silvestr de Sasinin Ümumi qrammatikanın prinsipləri və Pyer Amede Joberin Türk dili qrammatikasının əsasları: fransız dilindən tərcümə, nəzəri və müqayisəli dilçilik müstəvisində tədqiqat və şərh” adlanır. Bu kompleks tədqiqat nəzəri və müqayisəli linqvistika, türkologiya, romanşünaslıq və Azərbaycan dilçiliyi üçün xüsusi önəm daşıyır. Bu dəfə müəllif dilimizin qrammatikasına dair şərqşünas, dilçi və tərcüməçi Pyer Amede Joberin “Türk dili qrammatikasının əsasları” (1823, II nəşr 1833), fransız dilçisi və şərqşünası, müqayisəli dilçiliyin banisi Frans Boppun və Antuan Silvestr de Sasinin “Ümumi qrammatikanın prinsipləri” (1799, II nəşr 1803) əsərlərini fransız dilindən Azərbaycan dilinə çevirib, onları ümumi dilçilik müstəvisində tədqiq və şərh edib. Pyer Amede Joberin məlum kitabı əsasən dilçidən əvvəl, onun yaşadığı dövrdə və ondan sonra müxtəlif dillərdə qələmə alınmış fundamental əsərlərlə müqayisə edilərək tədqiqat mahiyyətli orijinal və müfəssəl şərhlərlə Azərbaycan dilində təqdim edilir. Burada hər iki alimin Qərb şərqşünaslığındakı və müasir dünya dilçiliyindəki layiqli mövqeyi müəyyənləşdirilir. Əsərdə Silvestr de Sasi və Pyer Amede Joberdən başqa bir çox Avropa dilçi-alimlərinin, o cümlədən Postel Qiyom, Nikola Boze, Antuan Arno və Klod Lanslo, Abel Remüza və digərlərinin müasir dilçilik baxımından xüsusi aktuallıq kəsb edən ideyaları və linqvistik töhfələri araşdırılır. Həmyerlimiz Mirzə Kazımbəy məşhur “Türk-tatar dilinin ümumi qrammatikası” (Azərbaycan dilinin ilk elmi qrammatikası) əsərini məhz fransız dilçisi Pyer Amede Joberin məlum kitabı əsasında yazıb. Rəyçi və “Ön söz”ün müəllifi Əməkdar elm xadimi akademik Nizami Cəfərov, elmi redaktor filologiya elmləri doktoru Günel Bayramova, redaktorlar filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elnurə Abbasova və ADU-nun Roman dillərinin tərcümə nəzəriyyəsi və praktikası kafedrasının baş müəllimi Xədicə Əyyubovadır. Əsərdən ümumi dilçilik və türk-Azərbaycan dili mütəxəssisləri, şərqşünaslar, dil nəzəriyyəçiləri, romanşünaslar, bir sözlə, ən müxtəlif profilli tədqiqatçılar, pedaqoqlar faydalana bilərlər.
İkinci kitab “Dilçiliyin Kitabi-Müqəddəsi: ümumi və rasional Por-Royal qrammatikası”dır. Kitabda fundamental mənbələrə istinadən “Ümumi və rasional Por-Royal qrammatikası”nın elmi məziyyətlərindən bəhs olunur, əsərin dünya dilçiliyindəki layiqli yeri müəyyənləşdirilir. Klod Lanslo və Antuan Arno tərəfindən qələmə alınmış “Ümumi və rasional Por-Royal qrammatikası” (1660) və Şarl Düklonun həmin qrammatikaya yazdığı şərhlər ilk dəfə olaraq fransız dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunaraq monoqrafiyaya daxil edilib. Kitab 3 bölüm, 31 fəsil və 15 yarımfəsildən ibarətdir. Monoqrafiyanın müqəddiməsində, həmçinin ümumi qrammatika – törədici qrammatika əlaqələri araşdırılır, ümumi qrammatikanın koqnitiv-semantik iyerarxiyasında cümlənin strukturu və tranzitivlik məsələlərindən bəhs olunur.
İnstitutdan bildirilib ki, birinci kitab “Silvestr de Sasinin Ümumi qrammatikanın prinsipləri və Pyer Amede Joberin Türk dili qrammatikasının əsasları: fransız dilindən tərcümə, nəzəri və müqayisəli dilçilik müstəvisində tədqiqat və şərh” adlanır. Bu kompleks tədqiqat nəzəri və müqayisəli linqvistika, türkologiya, romanşünaslıq və Azərbaycan dilçiliyi üçün xüsusi önəm daşıyır. Bu dəfə müəllif dilimizin qrammatikasına dair şərqşünas, dilçi və tərcüməçi Pyer Amede Joberin “Türk dili qrammatikasının əsasları” (1823, II nəşr 1833), fransız dilçisi və şərqşünası, müqayisəli dilçiliyin banisi Frans Boppun və Antuan Silvestr de Sasinin “Ümumi qrammatikanın prinsipləri” (1799, II nəşr 1803) əsərlərini fransız dilindən Azərbaycan dilinə çevirib, onları ümumi dilçilik müstəvisində tədqiq və şərh edib. Pyer Amede Joberin məlum kitabı əsasən dilçidən əvvəl, onun yaşadığı dövrdə və ondan sonra müxtəlif dillərdə qələmə alınmış fundamental əsərlərlə müqayisə edilərək tədqiqat mahiyyətli orijinal və müfəssəl şərhlərlə Azərbaycan dilində təqdim edilir. Burada hər iki alimin Qərb şərqşünaslığındakı və müasir dünya dilçiliyindəki layiqli mövqeyi müəyyənləşdirilir. Əsərdə Silvestr de Sasi və Pyer Amede Joberdən başqa bir çox Avropa dilçi-alimlərinin, o cümlədən Postel Qiyom, Nikola Boze, Antuan Arno və Klod Lanslo, Abel Remüza və digərlərinin müasir dilçilik baxımından xüsusi aktuallıq kəsb edən ideyaları və linqvistik töhfələri araşdırılır. Həmyerlimiz Mirzə Kazımbəy məşhur “Türk-tatar dilinin ümumi qrammatikası” (Azərbaycan dilinin ilk elmi qrammatikası) əsərini məhz fransız dilçisi Pyer Amede Joberin məlum kitabı əsasında yazıb. Rəyçi və “Ön söz”ün müəllifi Əməkdar elm xadimi akademik Nizami Cəfərov, elmi redaktor filologiya elmləri doktoru Günel Bayramova, redaktorlar filologiya üzrə fəlsəfə doktoru Elnurə Abbasova və ADU-nun Roman dillərinin tərcümə nəzəriyyəsi və praktikası kafedrasının baş müəllimi Xədicə Əyyubovadır. Əsərdən ümumi dilçilik və türk-Azərbaycan dili mütəxəssisləri, şərqşünaslar, dil nəzəriyyəçiləri, romanşünaslar, bir sözlə, ən müxtəlif profilli tədqiqatçılar, pedaqoqlar faydalana bilərlər.
İkinci kitab “Dilçiliyin Kitabi-Müqəddəsi: ümumi və rasional Por-Royal qrammatikası”dır. Kitabda fundamental mənbələrə istinadən “Ümumi və rasional Por-Royal qrammatikası”nın elmi məziyyətlərindən bəhs olunur, əsərin dünya dilçiliyindəki layiqli yeri müəyyənləşdirilir. Klod Lanslo və Antuan Arno tərəfindən qələmə alınmış “Ümumi və rasional Por-Royal qrammatikası” (1660) və Şarl Düklonun həmin qrammatikaya yazdığı şərhlər ilk dəfə olaraq fransız dilindən Azərbaycan dilinə tərcümə olunaraq monoqrafiyaya daxil edilib. Kitab 3 bölüm, 31 fəsil və 15 yarımfəsildən ibarətdir. Monoqrafiyanın müqəddiməsində, həmçinin ümumi qrammatika – törədici qrammatika əlaqələri araşdırılır, ümumi qrammatikanın koqnitiv-semantik iyerarxiyasında cümlənin strukturu və tranzitivlik məsələlərindən bəhs olunur.
